Nhà
thơ Vũ Đình Huy đã tạ thế vào lúc 23h ngày 1.6.2018, hưởng thọ 76 tuổi. Lễ viếng
bắt đầu từ 15h ngày 2-6-2018 tại Nhà tang lễ Bệnh viện Thống Nhất, số 1 Lý
Thường Kiệt, Phường 7, Quận Tân Bình, Tp. HCM. Lễ truy điệu và động quan diễn
ra vào lúc 5h30 gngày 4.6.2018 (tức ngày 21.4 năm Mậu Tuất). An táng tại Khu
E6.6, hàng 8, số 5 Hoa Viên Nghĩa trang Bình Dương. Nhà thơ Vũ Đình Huy sinh
ngày 18-04-1943, ông là Giáo sư – Tiến sĩ hàng đầu trong lĩnh vực hóa học, được
phong Viện sĩ Viện Hàn lâm Khoa học của Nga và Mỹ!
VŨ ĐÌNH HUY NHÀ
HÓA HỌC MÊ ĐẮM THI CA
LÊ THIẾU NHƠN
Tôi đã nghe tên tuổi Giáo sư – Tiến sĩ Vũ Đình Huy trước khi
có cơ hội hạnh ngộ ông ngoài đời. Trong suy nghĩ chủ quan, tôi cứ cho rằng sau
khi được Viện Hàn lâm Khoa học New York – Mỹ bầu làm Viện sĩ, chắc ông sẽ tiếp
tục hành trình tìm kiếm danh vọng ở xứ sở giàu sang văn minh nào đó. Không ngờ,
tại mảnh đất Sài Gòn nhiều nắng gió, bao nhiêu năm nay tôi lại có dịp đánh đu
với ông bằng tư cách… bạn thơ!
Từ cậu bé bán kem
trên phố Hà Nội…
Dáng dong dỏng cao, phong thái ung dung và điềm đạm, Vũ Đình
Huy luôn mang đến cho người đối diện một cảm giác tin cậy. Khuôn mặt ông lúc
nào cũng nhẹ nhõm, nhưng dưới vầng trán rộng là một đôi mắt chất chứa ưu tư.
Chỉ cần một chút tinh tế sẽ dễ dàng nhận ra rằng, ai có đôi mắt như thế đều
không thể có một cuộc đời suôn sẻ và càng không thể có một cuộc đời nhạt nhẽo.
Cung cách khiêm nhường của một bậc trí thức khiến Vũ Đình
Huy rất hiếm khi nói về chính mình. Tôi luôn ám ảnh nét cười của ông khi đôi
lần tôi gặng hỏi về những thành tựu mà ông đã gặt hái được. Tôi không thể nào
phân biệt được, đó là nét cười xoa dịu của một học giả, hay đó là nét cười tri
túc của một nhân sĩ? Ở thời đại nhiều thứ chông chênh này, càng thấu thị càng
hoang mang, càng sâu sắc càng rã rời, vì vậy tôi thường không nỡ làm khó ông
bằng những vặn vẹo riết róng của một kẻ trót theo nghề săn đuổi thông tin. Tôi
đành hiểu ông bằng cách khác, vì ngoài đam mê nghiên cứu khoa học, Vũ Đình Huy
vẫn hay trải lòng mình ra… thơ!
Khoa học rất kín kẽ, nhưng thơ bao giờ cũng rất…sơ hở. Tiếp
cận một công trình khoa học không thể thấy chân dung người cặm cụi trên bàn
nghiên cứu, nhưng đọc một câu thơ sẽ thấy ngay gan ruột của người viết ra. Năm
1962, lúc 19 tuổi, Vũ Đình Huy có bài thơ “Rung động đầu đời” gửi cho một bóng
hồng mà mình thầm thương trộm nhớ, trong đó có câu tự thú: “Anh xách phích kem rao rát cổ/ Nhựa đường
chảy lỏng bỏng bàn chân”. Tôi hỏi: “Ông đi bán kem mấy năm?”. Vũ Đình Huy
trả lời không cần đắn đo: “Hơn 2 năm. Mỗi ngày tôi đi học một buổi, còn một
buổi hai vai vác hai thùng kem đi bán khắp phố cổ Hà Nội. Nhà tôi nghèo, 7 anh
em đều phải đi làm thêm để trang trải cuộc sống. Ngoài bán kem, tôi còn đi
khiêng gạch, đập đá, quay sợi, đẩy xe than…”.
Tôi nắc nỏm: “Dạo ấy, hầu hết đều khổ cực, nhưng với bộ dạng
nhem nhuốc của ông thì chắc mối tình đầu… trớt quớt phải không?”. Vũ Đình Huy
gật gù: “Sau khi viết hàng trăm lá thư tỏ tình, tôi ngỏ ý xin một tấm ảnh làm
kỷ niệm, thì cô ấy gửi cho tôi bức hình… nhà du hành vũ trụ Gagarin!”. Không
sao, có thể người đẹp ấy đã đoán được tương lai của Vũ Đình Huy cũng sẽ đầy
tính mạo hiểm, khám phá và chinh phục đỉnh cao chăng!? Lẽ thường, tình trường
thất chí thì đỗ trường đắc ý. Chàng trai Vũ Đình Huy với tí buồn lỡ làng duyên
nợ cứ miệt mài ôm sách đến giảng đường và lần lượt tốt nghiệp khoa Hóa – Trường
ĐH Sư phạm Hà Nội rồi tốt nghiệp chuyên khoa Hóa – Trường ĐH Tổng hợp Hà Nội.
Về công tác tại Viện Khoa học Việt Nam
Về lại Viện Khoa học Việt Nam làm Chủ nhiệm đề tài cấp Nhà
nước được 5 năm thì Vũ Đình Huy tiếp tục sang Liên Xô thực hiện công trình Tiến
sĩ Khoa học. Với trình độ của mình, Vũ Đình Huy được cấp căn hộ hơn 200 mét
vuông ở Matxcova, được đưa cả gia đình sang đoàn tụ và được bao cấp toàn bộ chi
phí sinh hoạt. Ngay cả khi thay đổi thể chế, Liên Xô sụp đổ và nước Nga hình
thành, thì các con của ông đi học cũng không phải mất một đồng nào. Được tạo
điều kiện thuận lợi, năm 1992, Vũ Đình Huy bảo vệ thành công luận án Tiến sĩ
Khoa học và được Viện Hàn lâm khoa học Nga phong tặng danh hiệu “Nhà khoa học
hàng đầu”. Vũ Đình Huy đúc kết, học vị của ông có một điều đặc biệt, Tiến sĩ do
Liên Xô cấp, còn Tiến sĩ Khoa học do… Nga cấp!
Năm 1994, Vũ Đình Huy xuất bản cuốn sách “Ăn mòn các kim
loại trong khí quyển ở những miền nhiệt đới” bằng tiếng Nga, không chỉ gây hứng
khú cho giới khoa học xứ sở bạch dương mà còn nhận được sự thán phục của nhiều
chuyên gia hàng đầu thế giới. Hàng loạt trường đại học nổi tiếng của Anh, Pháp,
Bỉ, Thụy Điển, Canada, Áo, Tây Ban Nha, Úc, Đức… gửi lời mời ông cộng tác giảng
dạy và nghiên cứu với những cam kết ưu đãi rộng rãi nhất. Bất ngờ hơn, Viện Hàn
lâm khoa học New York
Năm 1995, Vũ Đình Huy được Bộ Năng lượng mời về nước làm cố
vấn kỹ thuật cho đường dây điện 500 kv. Ông đã trình bày hai đề án nhằm bảo vệ
hệ thống cột điện kéo dài từ Bắc đến Nam
Và những niềm riêng
thao thức tóc bạc
Vũ Đình Huy đã đến Mỹ và hàng loạt quốc gia tiến bộ khác
trong sự trọng thị chào đón. Đại lộ danh vọng ngỡ ra mở ra thênh thang trước
mắt Vũ Đình Huy. Nào ngờ, đầu năm 1996, ông đưa vợ con về nước định cư! Ông làm
việc 7 năm ở Viện nghiên cứu khí hậu và thiết kế dầu khí – biển, sau đó chuyển
sang giảng dạy tại Trường ĐH Bách Khoa TPHCM từ năm 2003.
Một buổi sáng Sài Gòn hiu hiu gió chuyển mùa, Vũ Đình Huy và
tôi gặp nhau với mục đích nói chuyện… thơ. Bên chén trà xanh đạm bạc và thân
tình, tôi nửa đùa nửa thật: “Tài trí cỡ ông, giờ này lẽ ra đang ung dung nhâm
nhi vodka ở Matxcova, hoặc đang nhàn nhã nhấm nháp rượu vang ở Paris, hoặc đang
thong dong dạo gót ở Luân Đôn…”. Vũ Đình
Huy đưa tay vuốt mái tóc bạc trắng lòa xòa trước trán, rồi khe khẽ đọc câu thơ
ông đã viết từ những lang bạt: “Người xa
Tổ Quốc như chim lạc/ Ngơ ngác trời xanh chẳng của mình”. Tôi chia sẻ sự
chọn lựa tâm huyết của ông. Bởi lẽ, cả ông và tôi đều biết rằng, một Tiến sĩ
khoa học duy nhất của Việt Nam cho đến hôm nay trong lĩnh vực “ăn mòn và bảo vệ
kim loại” như ông, thì muốn phát huy khả năng cũng không làm sao tránh được sự
đố kỵ ở nơi chốn nhau cắt rốn vốn hay bao biện “một chữ tình bằng một nghìn chữ
lý”.
Dường như Vũ Đình Huy không thù hằn và oán giận ai, dù có
những giai đoạn ông bị đối xử rất hẹp hòi và ngây ngô. Suốt 5 năm 1983-1988,
người ta từng giấu biệt bao nhiêu lá thư mời của Viện Hàn lâm khoa học Liên Xô
gửi cho ông, mãi đến khi có một lãnh đạo tốt bụng giúp đỡ thì ông mới có cơ hội
từ giã hoàn cảnh ê chề mà chính ông thổ lộ qua thơ “trong căn phòng chật chột/ trên tầng cao- gác tư/ lợn sống chung sớm
tối/ với gia đình giáo sư” để tiếp tục làm luận án Tiến sĩ khoa học.
Khi đã thất thập cổ lai hy, giáo sư Vũ Đình Huy vẫn ngày ngày lên
bục giảng và đã xuất bản 3 tập thơ, dẫu ông đã bị cắt ¾ dạ dày vì bệnh ung thư.
Bao nhiêu cam go và khốn đốn vẫn không ngăn được nhiệt huyết của ông dành cho
khoa học và dành cho thi ca. Tuy nhiên, năm 2011, khi đứa con gái cưng ở tuổi
26 trước ngày noi gương cha đi nghiên cứu khoa học tại Phần Lan, đã bị một một
kẻ cuồng tình sát hại dã man, thì ông mới có dấu hiệu mệt mỏi và già yếu. Tôi
chạnh lòng nhìn gần Giáo sư- Viện sĩ – Tiến sĩ khoa học Vũ Đình Huy thấy lưng
ông đã còng hơn, khuôn mặt ông đã nhiều nếp nhăn hơn. Bất giác tôi hỏi ông, một
câu hỏi bẽ bàng và ái ngại: “Ông có hối hận vì đã bỏ cuộc sống sung túc ở nước
ngoài để quay về Việt Nam Nam
