RẠCH HÀNG BÀNG-
KÝ ỨC CỦA MỘT DÒNG CHẢY
LÊ VĂN NGHĨA
Một buổi chiều
mát, có dịp quay trở về Chợ Lớn, tôi tiến về phía chợ Kim Biên để tìm lại kỷ niệm
với cầu Ba Cẳng- một cây cầu gắn liền với lịch sử vùng đất nầy. Mỗi ‘cẳng’ là một
lối bậc thang đi lên, xây bằng bê -tông cốt thép, dành riêng cho người đi bộ.
Việc phải thiết kế tới 3 chân theo 3 hướng vì cầu nằm ngay ngã ba rạch. Cầu có
một vòm nhịp, tạo khoảng không cho ghe thuyền đi qua đi lại mà không bị vướng bận
bởi cái nóc dính vào gầm cầu. Tây nó vậy, nó xây cái gì cũng tính toán hết
không để cho con dân Việt Nam sau nầy động não gì cả.
Tây Cà lồ cũng
chẳng rảnh rang để xây cầu ba cẳng chỉ để cho dân leo lên để ngắm nếu dưới cái
cầu nầy không có con rạch gọi là rạch Hàng Bàng dài 1400 thước tây. (Còn gọi là
rạch Bãi Sậy- người Phú Lãng Sa gọi rạch nầy theo giọng xứ họ là Canal Bonard ,
hoặc Arroyo Chinois). Hồi đó,người đến đâu thì trồng cây đến đó. Dọc hai bờ rạch
nầy dân địa phương trồng cây bàng nên gọi là Hàng Bàng giống như đường hàng
Sanh do trồng toàn cây sanh (không phải xanh), đường Hàng Keo do trồng nhiều
cây keo . Bây giờ, để nhớ lại dư âm xưa, người nhiều chữ nghĩa thường dùng chữ
“trên bến dưới thuyền” để diễn tả cảnh những con thuyền từ dưới miền tây, lên rạch
lò Gốm rồi vào Chợ Lớn rồi tìm được bến đậu tại đây- con đường thủy thông
thương hàng hóa từ lục tỉnh nam kỳ mang lên cho người Sài Gòn- Chợ Lớn tiêu
dùng. Con đường nầy mà tắc tị thì chẳng có trái cây gạo muối để tẩm bổ con tỳ
con vị. Khi trời mưa to đùng đùng như những ngày vừa qua, thì nước chảy ồng ộc
từ đường cái, cống xuống con kênh hàng Bàng rất nhiều nước chảy qua nầy.
Tất nhiên từ bờ nầy sang bờ kia con rạch nếu không có thuyền thì ta phải đi qua cầu, nói tắt là đi cầu. Ngoài cây cầu Ba Cẳng, còn có cầu Palikao (phiên âm của Pháp ngữ tên tiếng hán là ‘Bát Lý Kiều- Eight-Mile Bridge) Rồi đi ngược lên mạn Lò Gốm là cầu Chợ Lớn (Bình Tây) cầu Bình Tiên (quận 6) mà ngày nào tôi lại không đạp xe đi học ngày hai buổi , hay thời lớp nhì, lớp nhứt trường tiểu học trường Bình Tây đã ‘đổ mồ hôi’ phụ đẩy xe ba bánh lên dốc cầu kiếm vài đồng ăn nước đá nhận si rô . Cầu Chợ Lớn bắc ngang đường Lê Quang Hiền, chạy xuống Phạm Đình Hổ, đứng phía trên cầu nhìn xuống thấy Tòa Hành Chánh quận 6, Chẩn Y Viện quận 6, cạnh bên là Trung Tâm cứu hỏa, một sân vận động nay là đường Cao Văn Lầu với những tòa nhà cao tầng mọc nhanh trên qúa khứ của người dân ở khu vực nầy. Đứng trên cầu Chợ Lớn còn nhìn thấy cầu Bình Tiên là đường Minh Phụng.
Hồi đó nhưng cách đây chưa lâu lắm, tạm gọi là cái thời mưa có gây ngập thì chẳng lụt hay ngôn ngữ giao thông thời nay gọi là tụ nước bao nhiêu, quan chức thấy dân đi qua cầu sao mà tội nghiệp quá thể, bèn hạ lệnh “lấp kênh Hàng Bàng”. Hàng hàng lớp lớp công nhân, máy móc và tiền của được huy động để “con kênh ta đè cho hết nước chảy qua”. Biến mất theo dòng kênh là những cây cầu Ba Cẳng, Bình Tây, Bình Tiên…Rồi dọc theo hai con đường trước là kênh Hàng Bàng là những ngôi nhà mới mà chẳng biết ai được mua theo tiêu chuẩn. Riêng đoạn giữa của kênh (từ đường Bình Tiên đến Phạm Đình Hổ dài hơn 600m) đã bị lấp đặt cống hộp từ năm 1999-2000.
Khi lấp rạch, đập cầu, làm cống hộp mấy anh lớn mình không thèm nghĩ tới chuyện ngập nước khi Chợ Lớn –Sài Gòn xưa vốn là một thành phố nhiều kênh rạch, ao hồ để thuận tiện cho việc giao thương từ rạch bến nghé xuống các tỉnh miền tây, vừa là chỗ thu nước tràn khi mưa lớn, triều cường. Và đừng mắt chữ a, mồm chữ Ô khi đọc cái thống kê ( thống là đau) nầy nhé Theo thống kê của Viện Khoa học công nghệ và quản lý môi trường, tại TP.HCM đến nay đã có hơn 30% kênh, rạch bị lấp. Con số mới nhất từ Viện quy hoạch đô thị và Phát triển nông thôn quốc gia-Bộ Xây Dựng cho biết 15 năm qua, TP HCM đã mất 47 tuyến kênh với 16,4 ha.
Buổi chiều qua, đứng ngay đoạn cuối dòng kinh Hàng Bàng mới được đào lại ở đường Gò công mà mắc cười. Thành phố ta qua hưỡn, quá nhiều tiền để lấp Kênh Hàng Bàng và bây giờ đang tốn tiếp ngân sách để …đào lại kênh Hàng Bàng-công trình ‘hai thế kỷ’: lấp và đào!
