Nhà thơ Nguyễn Duy phân bua: “Khi viết “Ngồi buồn nhớ
mẹ ta xưa” năm 1986, tôi đã là một tác giả quen thuộc, nổi tiếng rồi.Tôi là người
rất kỹ tính, đặc biệt kỹ trong nghĩ ngợi, đắn đo câu chữ. Nếu biết Xuân Quỳnh từng
viết như thế thì tôi đã tránh xa”. Còn nhà phê bình Chu Văn Sơn phụ họa: “Không
phải lúc nào các nhà văn cũng đọc của nhau. Họ có thể gặp nhau tình cờ trong tư
duy, trong các tình huống văn chương. Nguyễn Duy gia tài thơ quá lớn, việc gì
phải lấy câu thơ vặt vãnh của người khác”.
Nguyễn
Duy: "Không có chuyện tôi đạo thơ Xuân Quỳnh"
DƯƠNG PHƯƠNG VINH
Một
bài thơ "có vấn đề" trong sách giáo khoa THPT ?
Cuối tháng 6/2018 trên facebook (FB) cá nhân, nhà thơ
Trần Mạnh Hảo có bài nêu: Câu thơ "Ta đi trọn kiếp con người/Cũng không đi
hết mấy lời mẹ ru" của Nguyễn Duy đã đạo câu thơ Xuân Quỳnh: "Dẫu
con đi đến suốt đời/Vẫn không đi hết những lời mẹ ru". Câu thơ Xuân
Quỳnh ở bài Lời ru, còn câu thơ Nguyễn Duy trong bài Ngồi buồn nhớ mẹ
ta xưa.
Trần Mạnh Hảo nhận định hai câu thơ trên “giống nhau
như lột” và phân tích: “Lời ru ra đời trước Ngồi buồn nhớ mẹ ta xưa 18
năm, thiết tưởng Nguyễn Duy đã thuộc làu bài thơ Xuân Quỳnh, rồi trong tiềm thức
viết ra một câu thơ y chang, thành ra vô tình mắc tội đạo văn”.
Hai câu cuối bài Ngồi buồn nhớ mẹ ta xưa cũng
bị Trần Mạnh Hảo phê là lấy của ca dao mà không chú thích: Ngồi buồn nhớ mẹ
ta xưa/ Miệng nhai cơm búm lưỡi lừa cá xương. Và khẳng định: “Một bài thơ
đạo 4 câu vẫn được dạy trong SGK Ngữ văn lớp 10”.
Theo Trần Mạnh Hảo, Lời ru in trong tập Hoa
dọc chiến hào, còn Ngồi buồn nhớ mẹ ta xưa in trong tập Mẹ và
em, NXB Thanh Hóa 1987. (Tuy nhiên trên trang web thi vien.net và
ocuaso.com mà Trần Mạnh Hảo dẫn, thì câu thơ Xuân Quỳnh lại được ghi là Dẫn
con đi đến suốt đời chứ không phải Dẫu con đi đến suốt đời. Ngoài
ra còn có bản khác ghi: Dẫu con đi hết cuộc đời/Cũng không đi hết những lời
mẹ ru).
"Không
có chuyện đạo, và luôn chú thích đủ"
Sáng 14/7/2018, tại khoa Viết văn - Báo chí, trường
Đại học Văn hóa Hà Nội, Nguyễn Duy có buổi nói chuyện 3 tiếng về thơ ông, trong
chương trình tập huấn “Gặp gỡ nhà văn có tác phẩm trong chương trình ngữ văn”.
Dẫn chương trình là nhà phê bình Chu Văn Sơn, đã nêu nhiều câu hỏi gợi mở để Nguyễn
Duy giải đáp quan tâm của các sinh viên.
Về ý kiến của Trần Mạnh Hảo qui kết mình “đạo thơ và
ca dao”, Nguyễn Duy cho biết: “Lấy ca dao vào thơ mình thì tôi lấy nhiều, hay
dùng ca dao để kết bài.Ví dụ bài Được yêu như thể ca dao, câu kết Không
trầu mà cũng chẳng cau/Làm sao cho đỏ môi nhau thì làm, là ca dao. Bài Áo
trắng má hồng tôi cũng lấy câu ca dao này làm câu kết: Rừng xanh ai
nhuộm mà xanh/ Má hồng ai nhuộm mà quanh năm hồng. Hoặc Nhìn từ xa, Tổ
quốc là bài thơ thể tự do nhưng tôi kết bằng: Còn da lông mọc còn chồi
nảy cây,chính là câu trong bài ca dao Mười quả trứng: Đừng than phận
khó ai ơi/Còn da lông mọc còn chồi nảy cây. Câu kết bài Ngồi buồn nhớ mẹ
ta xưa cũng vậy, tôi đều ghi chú đầy đủ là ca dao. Bài thơ này quá phổ biến,
được in nhiều bản khác nhau ở nhiều NXB khác nhau trong những tập sách khác
nhau. Ngay tôi cũng không biết những ai đã in của mình. Tư nhân người ta làm hoặc
lưu truyền trên mạng thì tôi làm sao kiểm soát được. Bây giờ ông Hảo tố tôi đạo
ca dao thì không biết ông căn cứ vào bản nào. Những bản gốc do tôi trực tiếp
theo dõi, thì đều in nghiêng và chú thích là ca dao.
Còn câu thơ Xuân Quỳnh, thú thật tôi hoàn toàn không
biết. Bài thơ của Xuân Quỳnh theo Trần Mạnh Hảo in năm 1968, khi ấy tôi đang ở
chiến trường Khe Sanh, Tà Cơn và sau này tôi cũng không đọc tập thơ đó. Ngồi buồn
nhớ mẹ ta xưa tôi làm cúng mẹ năm 1986. Người ta không thể lấy của người
khác để cúng mẹ mình. Chuyện trùng hợp cũng là thông thường trong cuộc đời này.
Và trùng hợp không phải là đạo! Người ta lấy câu thơ hay hơn để được in, để lấy
danh, còn tôi không có chuyện lấy của người hay hơn. Khi mình thành danh rồi
thì không thể trốn đi đâu được. Bây giờ ông Hảo tố thì tôi biết nó giống nhau,
còn đạo thì không có! Câu kia là của Xuân Quỳnh, câu này của tôi. Nó in cách
nhau rất nhiều năm thì vẫn là hai câu của hai tác giả khác nhau.
“Đó
là sự tương đồng”
Sau giải thích của Nguyễn Duy, nhà phê bình Chu Văn
Sơn cho biết ông đã nhận thấy sự gần gũi của hai câu thơ Xuân Quỳnh- Nguyễn Duy
từ hai chục năm trước, nhưng có cách cắt nghĩa khác hẳn Trần Mạnh Hảo. Chu Văn
Sơn cho rằng “sự gặp gỡ tương đồng trong văn chương rất nhiều”. Và nói thêm: “Thời
văn học trung đại thì phổ biến là người sau lấy người xưa làm khuôn mẫu. Đến thời
hiện đại, việc lặp lại sẽ bị quy đạo văn nhưng không phải mọi trường hợp giống
nhau đều là đạo văn. Vì trong sáng tạo, có sự tương đồng về tư duy. Chẳng
hạn ai cũng biết Trần Đăng Khoa là thần đồng thơ, nhưng thế nào mà câu biển
một bên và em một bên trong bài Thơ tình người lính biển của anh
lại giống hệt câu trong bài Sóng của Tế Hanh (chỉ khác chữ “và”). Nếu
nói Trần Đăng Khoa đạo Tế Hanh thì không ổn dù xét logic thời gian, bài thơ Trần
Đăng Khoa ra đời sau, dễ bị quy đạo văn.
Câu thơ Xuân Quỳnh gắn với cái cá nhân, từ trải nghiệm
riêng mà viết, như một sự chia sẻ. Câu của Nguyễn Duy tầm vóc cao hơn, triết lý
về một vấn đề mang tính chất qui luật của đời sống nhân sinh chứ không phải chỉ
là trải nghiệm cá nhân. Ta đi trọn kiếp con người thì mức độ khái
quát lớn hơn rất nhiều, là chuyện của nhân sinh, của mọi con người, mọi kiếp
người. Cũng không đi hết mấy lời mẹ ru-tình huống thơ ca ở đây khác hẳn
Xuân Quỳnh. Đi trọn kiếp con người là một cái gì rất lớn rất rộng rất vô cùng,
rất sâu xa, đối lập với “không đi hết mấy lời mẹ ru” rất hữu hạn... Câu thơ
Xuân Quỳnh chỉ là chia sẻ về tình con yêu mẹ, còn Nguyễn Duy là một triết lý
nhân sinh nói về sự tương quan giữa đời sống con người với những điều ký thác của
các thế hệ trước vào ca dao. Ca dao là nguồn sữa tinh thần của giống nòi, cho
nên câu thơ Nguyễn Duy ý nghĩa khác. Có sự gặp gỡ tương đồng ở đây, giữa hai
nhà thơ...
Nguồn: Tiền Phong
