Tràn ngập những hoài niệm đầy xúc cảm khi có mặt
trong đêm biểu diễn chương trình nghệ thuật “Lưu Quang Vũ – Xuân Quỳnh và Tình
yêu ở lại” tại Nhà hát Lớn hôm 26-8-2018 nhân kỷ niệm 30 năm ngày mất của gia
đình cặp nghệ sĩ tài hoa bạc mệnh, tôi không sao rời mắt khỏi hình ảnh gương mặt
đầy ấn tượng, toát lên vẻ đẹp rất nhân hậu của nữ thi sĩ Xuân Quỳnh trên sân khấu,
bởi luôn ám ảnh nhớ tới một kỷ niệm, một lời hứa với chị từ 30 năm trước, mà
cách đây chưa lâu tôi mới có cơ hội thực hiện. Lời hứa ấy khiến tôi thấy chị thực
sự không chỉ là một nhà thơ tài năng, mà lớn lao hơn là một bà mẹ sống đầy nhân
hậu, bao dung thương yêu nhất mực các con mình sâu sắc biết nhường nào, bất kể
dù đó là ai trong số “con em, con anh, con chúng ta” của đại gia đình. Đó là một
kỷ niệm rất riêng tư mà tôi là người trong cuộc, được chứng kiến vào đêm cuối
đông giá lạnh năm đó…
NGƯỜI ĐÀN BÀ ĐẠP XE TRONG ĐÊM ĐÔNG LẠNH GIÁ
TRƯƠNG NHUẬN
Hồi ấy, tôi còn đang là một giảng viên văn học trẻ,
dạy ở Trường Đại học Sân khấu - Điện ảnh Hà Nội. Năm đó, anh Lưu Quang Vũ muốn
hướng cho cháu Kít (tên gọi thân mật của nhà báo Lưu Minh Vũ bây giờ), con trai
đầu của anh với nữ nghệ sĩ Tố Uyên, thi vào khoa quay phim của trường. Minh Vũ
vốn là học sinh giỏi Văn ở trường chuyên AMS Hà Nội, lại là con nhà nòi, sớm được
tiếp xúc với văn chương, nghệ thuật, nên khả năng cảm thụ và phân tích về nghệ
thuật rất tốt. Anh Vũ và chị Quỳnh gửi gắm cho nhà quay phim, NSUT Tấn Phát, một
giảng viên điện ảnh trẻ ở trường, kèm cặp hướng dẫn cháu Kít về phân tích và chụp
ảnh nghệ thuật. Tôi thì giúp phụ đạo ôn thi môn Văn. Dù rất bận rộn với lịch
dàn dựng kịch bản đang “đắt như tôm tươi” ở các đoàn sân khấu ở nhiều tỉnh
thành trên cả nước những tháng ngày đó, nhưng tôi vẫn nhớ anh Lưu Quang Vũ và
chị Xuân Quỳnh đã dành trọn vẹn mấy ngày nghỉ cuối tuần để thuê xe ô tô rủ hai
vợ chồng nhà quay phim Phát - Hà và hai vợ chồng tôi, khi đi “lên rừng” ở Tam đảo,
lúc lại “xuống biển” ở Đồ Sơn, vừa tập chụp ảnh phong cảnh, vừa nghỉ mát cùng
gia đình anh chị cho vui. Quả nhiên năm ấy cháu Lưu Minh Vũ sau mấy tháng lăn lộn
ôn tập và theo đuổi tận tâm với nghề, cũng đã đền đáp xứng đáng công lao chăm
sóc của gia đình khi đạt điểm cao, lọt vào tốp 4 sinh viên đỗ đầu khoá ,được
trường tuyển chọn để cử đi du học ở nước ngoài sau một năm học ở trong nước
theo quy chế của Bộ khi đó. Anh Vũ và chị Quỳnh mừng rỡ khôn xiết trước tương
lai đang rộng mở với con trai mình.
Lúc Kít là sinh viên năm thứ nhất ở trường, anh Vũ
thường hỏi thăm và nhờ tôi luôn chú ý bảo ban việc cháu học hành bởi độ ấy anh
đã trở thành một kịch tác gia nổi tiếng khắp cả nước với hàng chục vở diễn đình
đám, nên bận khủng khiếp. Không bao giờ tôi quên một lời tâm sự rất thật của
anh trong một lần trò chuyện: “Vì sự nghiệp học hành của con cái được tốt hơn,
nói thật với Nhuận, kể cả các thầy có bảo mình đến quét rác cho nhà họ, anh
cũng chả ngại làm…”
Cuối học kỳ một năm thứ nhất ở trường, Lưu Minh Vũ vẫn
chăm chỉ với nhiều môn học đạt điểm tốt. Nhưng đúng hôm thi vấn đáp môn chính
trị, không hiểu sao chiều hôm trước Kít bỗng hứng lên theo bạn bè cắt tóc. Nhìn
mái tóc “húi cua cao vống” như dân bụi đời ngoài phố, khuôn mặt vốn trắng trẻo
thư sinh mọi ngày chợt nom lạ hẳn, bướng bỉnh và lì lợm… Dường như thày Quang
Nguyên, Chủ nhiệm Khoa KTCB, vốn có tiếng rất nghiêm khắc và kỷ luật học tập
trong trường ngày ấy, cũng nhận ra “vẻ khó coi” khác với thường nhật ở cậu học
trò, nên sau câu trả lời vấn đáp thông lệ, bất chợt thày hỏi vặn thêm một câu
hóc búa không có trong bộ câu hỏi ôn thi, khiến Kít ngắc ngứ, đỏ mặt tía tai tới
cả phút, và không trả lời được. Kết quả là cậu đành nhận 4,5 điểm (dưới trung
bình) như không ít bạn bè cùng lớp…
Cái tin dữ ấy nhanh chóng lan ngay trong khoa và chắc
cũng đến tai gia đình anh Lưu Quang Vũ. Chính tôi khi nghe chuyện cũng rất rầu
lòng, bởi nếu bất kỳ một môn học nào trong năm thứ nhất bị điểm dưới trung
bình, coi như cơ hội đi du học nước ngoài sắp tới của Lưu Minh Vũ sẽ bị khép lại.
Sẩm chiều hôm đó, trời gió mùa đông bắc, rét căm căm, vợ chồng tôi đang nấu cơm
tối thì bất chợt thấy chị Xuân Quỳnh hớt hải đạp xe mi ni từ Hà Nội tới Khu tập
thể giáo viên ở Khu Mai Dịch, gõ cửa bước vào nhà mình với gương mặt thảng thốt,
lo lắng. Thì ra sau khi đi thi bị điểm kém về nhà, Kít đã khóc vì ân hận và thú
thật với cả nhà khiến chị Xuân Quỳnh nghe xong chết lặng người, ngồi bần thần,
ruột gan như lửa đốt. Đã vậy anh Lưu Quang Vũ lại đang đi công tác ở tỉnh xa… Vậy
là chị lẳng lặng đạp xe lên trường…
Chị Xuân Quỳnh nhờ tôi dẫn ngay sang nhà thầy Quang
Nguyên trong khu tập thể để thưa chuyện. Tôi sốt sắng đưa chị sang nhà thầy. Thật
xui xẻo, chỉ thấy cửa khoá then cài, phòng tối thui. Nghe nói mấy thầy chấm thi
trong tổ chính trị sau buổi chiều hôm đó còn rủ nhau liên hoan ở mãi bên khu tập
thể Đồng xa chưa biết khi nào giải tán. Hai vợ chồng tôi nài nỉ mãi mới mời được
chị Quỳnh ở lại ăn g bữa cơm đạm bạc của cánh giáo viên nghèo thuở đó… Chờ đợi
mãi tới mười giờ đêm, trò chuyện bao nhiêu điều với hai vợ chồng tôi, mãi đến
lúc chương trình ti vi cũng đã hết, khi thấy đứa con gái đầu lòng mới ba tháng
của tôi đã yên giấc, chị Quỳnh ái ngại đứng dậy chia tay ra về và hẹn sáng ngày
mai sẽ quay lại... Chị còn dặn và bắt tôi hứa là sẽ không kể lại chuyện này cho
anh Vũ và cháu Kít được biết, bởi sợ mọi người sẽ buồn lòng…
Sáng sớm hôm sau, tôi sang gặp thầy Nguyên, định bụng
hỏi thăm xem tối hôm trước bác đi vắng đến mấy giờ mới về nhà… Sau một đêm hơi
chếnh choáng hơi men thì phải, bác Quang Nguyên kéo tôi sát gần, thầm thì kể lại
với giọng đầy sự xúc động: “Chú quen vợ chồng Lưu Quang Vũ - Xuân Quỳnh đấy phỏng,
thế mà không bảo mình biết mặt thằng cu ấy cho đỡ khổ mọi người… Ai lại để một
nhà thơ lớn của đất nước như thế phải lặn lội đêm hôm lạnh giá tận ngoài Hà Nội
vào đây để trình bày chuyện học hành cỏn con, nghe xót xa đến vậy. Trong đời
mình chưa bao giờ chưa thấy một bà mẹ nào có tấm lòng bao dung, nhân hậu với
con riêng của chồng, chu đáo, tận tâm đến hết lòng như cô Xuân Quỳnh. Ở nhà chú
ra, cô ấy ngồi chờ trước cửa nhà mình đến gần nửa đêm qua mình mới về. Ngày xưa
mình vốn là giáo viên Văn, đi lính ra chiến trường, đọc và thuộc thơ Xuân Quỳnh
làu làu và ngưỡng mộ cô ấy lắm. Ai ngờ trong đời lại được gặp nhà thơ lớn ở
tình cảnh như thế. Cũng may mà còn kịp. Cô ấy chỉ đề nghị mình đừng bao giờ nói
cho cháu biết chuyện này để cháu còn phấn đấu…”
Vậy là hoá ra đêm qua sợ ngồi đợi ở nhà tôi quá muộn
làm phiền hai vợ chồng đang nuôi con nhỏ, chị đã sang ngồi đợi trước cửa nhà
thày Nguyên chờ gặp cho bằng được thầy để giãi bày tâm sự . Trên chặng đường
dài heo hút từ khu văn công Mai Dịch trở về phố Huế trong đêm đông lạnh giá hôm
ấy, nếu có ai bất chợt thoáng nhìn thấy bóng dáng một người phụ nữ nhỏ nhắn lặng
lẽ một mình đạp xe với gương mặt hân hoan đầy hạnh phúc, bởi vừa thầm lặng làm
được một việc có ích cho chồng con, chắc hẳn không thể ngờ được rằng người phụ
nữ đạp xe trong đêm đông giá lạnh đó chính là nhà thơ Xuân Quỳnh
Mấy hôm sau, chị Xuân Quỳnh nhờ một người quen biết
gửi vào tặng vợ chồng tôi một tấm chăn len nhỏ dành riêng để đắp cho cháu gái đầu
lòng của chúng tôi trong mùa đông. Chị bảo hôm vào thăm nhà tôi thấy cháu nhỏ đắp
cái chăn hơi mỏng sợ chưa đủ ấm… Thật tiếc là tôi đã không còn giữ được tấm
chăn đó đến bây giờ, để kể lại cho con mình nghe câu chuyện về tấm lòng nhân hậu
của chị
Tôi giữ mãi câu chuyện này như đã hứa với nhà thơ
Xuân Quỳnh từ ngày ấy, dẫu nhiều lần từng gặp lại nhà báo Lưu Minh Vũ kể từ
ngày cháu đi học nước ngoài về nước làm việc ở VTV3 lâu nay, kể cả những lúc mời
Lưu Minh Vũ thay mặt gia đình đại diện quyền tác giả đến ký hợp đồng với Nhà
hát Tuổi Trẻ dàn dựng các vở kịch của cha mình suốt những năm qua. Cách đây hơn
một tháng, nhân dịp ra mắt cuốn sách “Di cảo Lưu Quang Vũ”, Minh Vũ gọi điện
thoại và mang sách đến nhà tặng tôi. Sau nhiều phút đắn đo, tôi đã tâm sự với
Minh Vũ những tâm tình như với cậu học trò Kít ngày xưa: “Cháu thật hạnh phúc
trong cuộc đời này bởi không chỉ có một người mẹ đẻ quý mến là nghệ sĩ Tố Uyên,
mà còn được sống cả với má Xuân Quỳnh đầy nhân hậu, bao dung và thương yêu chồng
con nhất mực suốt bao nhiêu năm tháng thời thơ trẻ…”. Và trong cuộc trò chuyện ấy,
tôi đã quyết định kể lại câu chuyện về chuyến đạp xe vào khu Văn công Mai Dịch
trong đêm đông lạnh giá của nhà thơ Xuân Quỳnh từ 30 năm trước với Minh Vũ. Câu
chuyện cùng với lời hứa từ những tháng ngày nghiệt ngã ấy, sau bao nhiêu năm
tôi giữ nó trong ký ức của mình, giờ đã được tỏ bày với những người cần phải biết.
Và tôi tin rằng nơi Cao xanh thăm thẳm đâu đó, chị Xuân Quỳnh cũng sẽ bằng lòng
với tôi về điều ấy. Giờ đây, khi Minh Vũ đã thực sự trưởng thành, thì câu chuyện
về nhà thơ Xuân Quỳnh năm ấy sẽ trở thành như một bài học của lòng nhân hậu,
bao dung từ các bậc làm cha làm mẹ ở trên đời…
