Tính đến Noel
2018, ca khúc “Giáo đường im bóng” của nhạc sĩ Nguyễn Thiện Tơ đã ra đời đúng
80 năm. Những lời hát du dương “Nhớ tới đêm đầy ánh sáng/ Hương trong gió tràn
mênh mang/ Giây phút như ngừng thôi rơi/ Tiếng kinh muôn lời…” vẫn được hát qua
nhiều thế hệ, như tâm sự ấm áp tình nhân gửi cho tình nhân. Thế nhưng, ca khúc
“Giáo đường im bóng” không chỉ tồn tại bằng giá trị nghệ thuật, mà còn có ý
nghĩa chứng minh vẻ đẹp của mối tình xuyên thế kỷ giữa nhạc sĩ Nguyễn Thiện Tơ
và một mỹ nhân đất Nam Định!
MỐI TÌNH SẮT SON
NƠI GIÁO ĐƯỜNG IM BÓNG
TUY HÒA
Hiện nay, làng
âm nhạc Việt Nam vẫn còn hai nhân vật thượng thọ trên dương gian là nhạc sĩ
Nguyễn Thiện Tơ sinh năm 1921 và nhạc sĩ Nguyễn Văn Tý sinh năm 1924. Hơn kém
nhau vài ba tuổi có thể xem là lứa sáng tạo, nhưng nhạc sĩ Nguyễn Văn Tý sau
năm 1945 mới bắt đầu viết ca khúc, mà tác phẩm khởi nghiệp lừng lẫy “Dư âm” ra
đời năm 1950. Do vậy, nhạc sĩ Nguyễn Thiện Tơ có thể xem là nhạc sĩ tiền chiến
duy nhất còn sống với công chúng bây giờ!
Nhạc sĩ Nguyễn
Thiện Tơ chào đời và gắn bó trọn đời ở ngôi nhà 22 Mai Hắc Đế - Hà Nội. Dù gia
đình có nghề in, nhưng từ nhỏ Nguyễn Thiện Tơ đã được cho học nhạc với thầy Trần
Đình Khuê. Nhờ năng khiếu bẩm sinh, Nguyễn Thiện Tơ nhanh chóng chơi được cả
guitar (Tây Ban cầm) và guitar Hawaii (Hạ Uy cầm). Ở tuổi thiếu niên, Nguyễn
Thiện Tơ đã cùng Dương Thiệu Tước và Thẩm Oánh lập ban nhạc Myosotis để trình
diễn ở các tụ điểm văn hóa. Và trong phong trào Hướng đạo sinh ở Trường Thăng
Long, Nguyễn Thiện Tơ cũng là một gương mặt nổi bật, thường xuyên được mời đi
giao lưu khắp nơi.
Trong một đêm
văn nghệ từ thiện tại Nam Định vào tháng 5-1938, nhạc sĩ Nguyễn Thiện Tơ đã gặp
được bóng hồng định mệnh cho cuộc đời mình. Thiếu nữ 16 tuổi Vũ Hà Tiên cũng nổi
tiếng tài sắc ở mảnh đất này, không hiểu vô tình hay hữu ý đã đến bên cạnh nhạc
sĩ Nguyễn Thiện Tơ để nhờ chỉnh dây đàn. Và khi nàng ôm đàn bước ra sân khấu
thì trái tim chàng cũng lơ lửng bay theo. Mang theo đôi mắt và nụ cười của Vũ
Hà Tiên về lại Hà Nội, nhạc sĩ Nguyễn Thiện Tơ đêm ngày không dứt tương tư. Thư
đi tin lại vẫn không đủ nguôi ngoai, nhạc sĩ nhiều phen một mình lặn lội cả chặng
đường dài để mong nhìn thấy bóng dáng mỹ nhân. Khi biết gia đình Vũ Hà Tiên
theo đạo Thiên Chúa, nhạc sĩ Nguyễn Thiện Tơ thoáng chút bẽ bàng như ông thổ lộ
“ngày ấy, lương - giáo còn thiếu thông cảm lắm”. Tưởng chừng không có cơ hội đến
với nhau, nhạc sĩ Nguyễn Thiện Tơ gửi gắm tâm tư vào ca khúc đầu tay “Giáo đường
im bóng” với không ít khắc khoải “Thánh giá xa vời lắm với chuông chiều
ngân / Hồn thánh thót mưa dầm buồn tới âm thầm/ Nơi giáo đường im bóng tôi
thầm mong ngóng/ Đắm đuối trên làn sóng mắt nàng huyền mơ…”.
Ca khúc “Giáo đường
im bóng” được người bạn thân của nhạc sĩ Nguyễn Thiện Tơ là thi si Phi Tâm Yến trau
chuốt thêm phần lời ca, nên vừa công bố đã gây xao xuyến cho công chúng. Dĩ
nhiên, một người đẹp thường xuyên đi nhà thờ như Vũ Hà Tiên thì không thể không
biết đến ca khúc “Giáo đường im bóng”. Bối cảnh xã hội không mấy thuận tiện cho
các cô gái được tự do yêu đương, nhưng Vũ Hà Tiên vẫn âm thầm giữ liên lạc với
nhạc sĩ Nguyễn Thiện Tơ. Ngay cả khi cùng cả nhà di cư vào Vinh, thì mối duyên
của họ cũng không bị gián đoạn. Nỗi lòng của nhạc sĩ Nguyễn Thiện Tơ trong ca
khúc “Giáo đường im bóng” dù có não nề “Tới chốn xưa nàng vắng bóng/ Tôi mơ mắt
huyền nhung trông/ Bao phút vui thần tiên qua/ Thấy đâu bây giờ/ Lá êm rơi trên
gương hồ/ Hình như mối duyên xa mờ, nay đến làm tôi xao xuyến…” nhưng tình yêu
của Vũ Hà Tiên dành cho ông vẫn tràn đầy và nồng nàn. Năm 1944, sau 6 năm vun đắp,
nhạc sĩ Nguyễn Thiện Tơ và mỹ nhân Vũ Hà Tiên được làm đám cưới ở xóm đạo Mỹ Dụ
- Vinh, chấm dứt chuỗi u hoài “Sóng rung rinh hồ xưa đây, hồn tôi nhớ nàng mê
say, ngày xa ấy u trầm quá…”.
Ca khúc “Giáo đường
im bóng” chứa đựng dự báo đôi lứa chia lìa, mà lại thành nguyên nhân long phụng
sum vầy. Nhạc sĩ Nguyễn Thiện Tơ nói về kỳ tích đáng ngưỡng mộ của ca khúc
“Giáo đường im bóng” quan trọng nhất đời mình: "Tôi viết bài hát này là vì
tưởng chúng tôi không đến được nhau cơ. Chắc hẳn Chúa Trời cũng chiều lòng
chúng tôi, đã cho chúng tôi một kết thúc đẹp, một tình yêu có hậu". Xưa
nay, những ca khúc réo rắt tình yêu mãn nguyện cũng khó níu giữ hạnh phúc của
người trong cuộc. Thế nhưng, trường hợp nhạc sĩ Nguyễn Thiện Tơ và ca khúc
“Giáo đường im bóng” hoàn toàn ngược lại. Hơn nữa, hạnh phúc của nhạc sĩ Nguyễn
Thiện Tơ còn khiến thiên hạ cảm thấy đáng ngưỡng mộ hơn, nếu biết thêm rằng người
đẹp Vũ Hà Tiên từng ẩn hiện trong giấc mộng của hai bậc tài danh là nhạc sĩ Lê
Thương và nhạc sĩ Phạm Duy. Đây không phải giai thoại được hậu bối thêu dệt, mà
có bằng chứng hẳn hoi. Nhạc sĩ Lê Thương lấy tên người đẹp Nam Định để viết ca
khúc “Nàng Hà Tiên”, còn nhạc sĩ Phạm Duy tường thuật khá tỉ mỉ trong hồi ký: "Tại
thành phố Vinh tôi được làm quen - một cách không trực tiếp với một người tôi rất
phục tài là nhạc sĩ Lê Thương, qua một người con gái tên là Hà Tiên... Bây giờ
tôi biết chắc chắn rằng khi soạn ra bài hát nhan đề "Nàng Hà Tiên",
quả thực rằng nhạc sĩ Lê Thương có yêu một người con gái có xương có thịt mang
tên Hà Tiên. Hà Tiên có gương mặt tròn như trăng, có đôi mắt sáng như sao, có
đôi môi như chùm hoa chín, có đôi má lúm như quả táo ngon, tính tình nhanh nhẹn,
cởi mở. “Nàng Hà Tiên” là một truyện ca huyền ảo. Tôi vẫn cho rằng, trong làng
tân nhạc, vẫn chưa có ai kể chuyện hay cho bằng nhạc sĩ Lê Thương. Truyện ca bé
bỏng “Nàng Hà Tiên” đã báo trước cái vĩ đại của bộ ba “Hòn vọng phu”… Ngay từ đầu
thập niên 1940, ta đã thấy Lê Thương cho ta những câu nhạc dài hơi bằng chứng của
sức sáng tạo, khác với những tài năng yếu kém chỉ viết nổi những câu cụt thùn lủn.
Có ai trong đám chúng tôi có được đầu óc phong phú như chàng Lê Thương, rồi
nàng tiên biến thành một bến nước? Nhưng khởi sự cho câu chuyện này, chắc chắn
phải có một động lực là cô con gái má lúm đồng tiền mang tên Hà Tiên… Chẳng lẽ
một người đàn anh mà mình kính phục là Lê Thương đã yêu cô gái đẹp và viết ra một
truyện ca tuyệt vời mà mình lại có thể dửng dưng trước cô ta hay sao? Tôi bèn bắt
chước ông anh nhưng dở hơn chàng Lê Thương, tôi chẳng soạn được một câu nhạc
nào cho nàng tiên này cả! Sau này được gặp anh Lê Thương yêu quý ở Sài Gòn, hai
anh em nhắc chuyện cùng yêu Hà Tiên thì cả hai cùng cười tồ tồ như hai con vịt
đực… Cô bé Hà Tiên cũng không tránh khỏi số phận được trời ban cho là ban phát
hạnh phúc cho những chàng nhạc sĩ. Nàng Hà Tiên kết duyên cùng một nhạc sĩ có hạng
ở Hà Nội là Nguyễn Thiện Tơ…”.
Rước người đẹp
Vũ Hà Tiên về ngôi nhà 22 Mai Hắc Đế - Hà Nội, nhạc sĩ Nguyễn Thiện Tơ tiếp tục
mưu sinh bằng nghề chơi nhạc và dạy nhạc. Trong số các học trò của nhạc sĩ Nguyễn
Thiện Tơ, không thể không nhắc đến hai tên tuổi Đoàn Chuẩn và Doãn Mẫn. Sau năm
1954, nhạc sĩ Nguyễn Thiện Tơ về công tác tại Đài tiếng nói Việt Nam. Đến
năm 1959,
ông chuyển sang dàn nhạc giao hưởng nhạc vũ kịch. Năm 1965, ông chuyển về hãng Phim truyện Việt
Nam cho đến ngày nghỉ
hưu. Gia tài âm nhạc của nhạc sĩ Nguyễn Thiện Tơ chỉ có hơn chục ca khúc, mà
tiêu biểu có thể kể đến “Cung đàn xuân xưa”, “Đêm trăng xưa”, “Khúc nhạc canh
tàn”, “Mộng giang hồ”, “Nắng xuân”, “Nhắn gió chiều”… Một điều nhạc sĩ Nguyễn
Thiện Tơ không nói ra, nhưng những người yêu nhạc đều dễ dàng phát hiện, đó là
hầu hết ca khúc tâm đắc của ông đều được sáng tác trong giai đoạn hẹn hò với
người đẹp Vũ Hà Tiên.
Sau khi đã kết
hôn, vì sao nhạc sĩ Nguyễn Thiện Tơ không tiếp tục viết ca khúc? Câu hỏi rất
khó trả lời, nhưng lại không khó chia sẻ, nhạc sĩ Nguyễn Thiện Tơ đã có tác phẩm
vĩ đại là người vợ kiều diễm Vũ Hà Tiên nâng khăn sửa túi thì cần gì vài ba
khúc thức ngắn dài hoặc dăm bảy giai điệu trầm bổng nữa. Bà Vũ Hà Tiên sinh cho
nhạc sĩ Nguyễn Thiện Tơ tất thảy 8 người con, 5 trai và 3 gái. Ngày 4-10-2013,
bà Vũ Hà Tiên qua đời ở tuổi 92, để lại cho nhạc sĩ Nguyễn Thiện Tơ niềm nhung
nhớ khôn nguôi: "Bà ấy mất đi là cú sốc tinh thần lớn với tôi. Đó là người
tôi yêu thương nhất, là người hiểu tôi nhất, là người vợ hiền và cũng là mối
tình đầu của tôi!”.
Ca khúc “Giáo đường
im bóng” đã mở ra một chuyện tình lãng mạn giữa nhạc sĩ Nguyễn Thiện Tơ và người
đẹp Vũ Hà Tiên. Đồng thời, ca khúc “Giáo đường im bóng” cũng song hành quãng đời
70 năm vợ chồng của họ. Ca khúc “Giáo đường im bóng” mỗi mùa Giáng Sinh lại
vang lên rộn ràng và tha thiết. Hàng trăm ca sĩ đã hát “Giáo đường im bóng”
nhưng theo nhạc sĩ Nguyễn Thiện Tơ đánh giá: "Tôi thấy có hai ca sĩ hát thành
công nhất là Khánh Ly và Nga My. Khánh Ly hát như một bài
hát trữ tình đượm thánh ca, còn Nga My thì lại hát như một bài thánh ca đượm chất
trữ tình”./.
