Khi con người gặp
khó khăn trong cuộc sống, không lý giải được cuộc sống và thiếu vắng niềm tin,
họ sẽ tìm đến với tôn giáo và cả tín ngưỡng như một sự giải thoát. Câu chuyện về
tổ chức gọi vong, báo oán, giải nghiệp ở chùa Ba Vàng (Quảng Ninh) có lẽ nên được
đặt trong bối cảnh như vậy. Sự việc này không khiến giới nghiên cứu quá ngạc
nhiên, bởi lẽ nếu sự việc không xảy ra ở chùa Ba Vàng thì nó sẽ xảy ra ở nơi
khác. Đây chỉ là hệ quả biến tướng của rất nhiều việc.
KHI CON NGƯỜI
THIẾU VẮNG NIỀM TIN
PGS-TS BÙI
HOÀI SƠN
(Viện trưởng Viện
Văn hóa Nghệ thuật quốc gia Việt Nam)
Chuyện ở chùa Ba
Vàng chỉ là chuyển hình thức “dâng sao giải hạn” sang hình thức mê tín dị đoan
khác. Nó thể hiện một nhu cầu, hoặc sự rối loạn nhận thức của người dân trong
những vấn đề liên quan đến xã hội, văn hóa. Rõ ràng, bây giờ có những vấn đề
liên quan đến đức tin, đến niềm tin của người dân đối với thực tại. Khi niềm
tin có thật mất đi, hay bị lung lay, người ta phải đi tìm một niềm tin khác mà
tôn giáo hay tín ngưỡng có thể cung cấp. Người ta tìm đến sự cứu rỗi của tôn
giáo, tín ngưỡng là vì vậy.
Câu chuyện ở
chùa Ba Vàng sẽ trở nên dễ hiểu hơn nếu được đặt trong bối cảnh xã hội tổng thể.
Thứ nhất là câu chuyện thiếu vắng niềm tin trong xã hội. Rõ ràng, sự phát triển
kinh tế - xã hội của đất nước nhanh chóng trong những năm vừa qua đã là những
tiền đề rất tốt để chúng ta có cuộc sống khá giả, tiện nghi hơn; làm tiền đề vật
chất cho sự phát triển văn hóa - xã hội.
Tuy nhiên, những
mặt trái của nền kinh tế thị trường cũng để lại nhiều hệ lụy. Đó là việc đề cao
giá trị vật chất, cái tôi của cá nhân đi ngược lại những giá trị tinh thần truyền
thống, đề cao lợi ích cộng đồng. Luật pháp chưa hoàn thiện, chưa điều tiết hết
được các hành vi trong xã hội, khiến nhiều hoạt động trong xã hội được hiểu, xử
lý theo nhiều cách khác nhau, từ đó làm cho người dân chưa thực sự tin tưởng
vào công cụ luật pháp.
Mặt khác, nhiều
công cụ quản lý của nhà nước, dù được ban hành nhưng không đi vào cuộc sống,
khiến các quy định trở thành hình thức và tạo ra cái mà chúng ta hay gọi là “lờn
luật”. Những tấm gương về đạo đức trong giai đoạn mới chưa đủ thuyết phục để định
hướng nhận thức của nhân dân. Những tranh luận về hướng đi, triết lý phát triển
văn hóa, những vấn đề quan trọng của đất nước… ít nhận được sự quan tâm; trong
khi, xã hội hướng đến nhu cầu giải trí, những thú vui ngắn ngủi, tạm thời… Tất
cả khiến sự thống nhất về niềm tin khó (không) thể đạt được. Và đó là lý do
quan trọng để một bộ phận người dân tìm đến với tôn giáo, tín ngưỡng như một sự
giải tỏa.
Hệ lụy của việc
thiếu vắng niềm tin dẫn đến việc lợi dụng lòng tin để trục lợi của một bộ phận
trong xã hội. Nhiều người giả danh vô gia cư để nhận tiền từ thiện, một số người
tự biến mình có hoàn cảnh khó khăn để đón nhận lòng tốt của mọi người… Thông điệp
tiêu cực đến từ những ví dụ như vậy làm xói mòn lòng tin vào điều tốt trong xã
hội, khiến nhiều người dè dặt, thậm chí cảnh giác với chính những điều tốt.
Có lẽ chính sự
nghi kỵ, thiếu niềm tin ấy đã dẫn nhiều người đến việc giải quyết những bế tắc,
uẩn ức bằng mong muốn được an ủi, đền bù hư ảo. Song cũng phải nhìn nhận khách
quan, việc xuất hiện và tồn tại những điều tiêu cực này cũng được xem như một
loại quy luật trong một xã hội chuyển đổi nên sẽ phải mất khá nhiều thời gian để
khắc phục.
Trong xã hội
chuyển đổi, có một khái niệm khoa học là “hiệu ứng con lắc”. Tức là khi người
ta thái quá cái này thì sẽ chuyển sang thái quá cái ngược lại. Chẳng hạn, trước
kia, chúng ta có một giai đoạn “vô thần” hoàn toàn. Các cơ sở thờ tự, tôn giáo,
tín ngưỡng trở thành kho thóc, trường học, ủy ban... để phục vụ nhu cầu thực tế
của đúng thời điểm. Sau thời kỳ đó, xu hướng thần thánh hóa lại bung ra và phát
triển thái quá. Người ta có thể cắm hương ở bất kỳ chỗ nào, kể cả gốc cây, đầu
đường xó chợ... cái gì cũng “thiêng hóa” được. Thậm chí, người ta còn mê tín
hơn cả thời kỳ phong kiến. Bản thân “hiệu ứng con lắc” này cũng có sự điều chỉnh
nhưng nó cần có thời gian. Chuyện cả xã hội đang cùng bức xúc, phẫn nộ và lên
tiếng chỉ trích việc vấn nạn dâng sao giải hạn, gọi hồn trục vong..., chính là
quá trình tự điều chỉnh của xã hội.
Rất mừng là sau
khi những hiện tượng tiêu cực, trục lợi niềm tin, tín ngưỡng của người dân để
phục vụ lợi ích nhóm bị phản ánh, phanh phui thì các cơ quan, tổ chức liên quan
đã cùng lúc vào cuộc mạnh mẽ. Việc các nhà quản lý, nhà khoa học, những chuyên
gia, chức sắc tôn giáo cùng lên tiếng nhằm phân tích, phản biện, tìm ra nguyên
nhân cũng như đề ra các giải pháp để chấn chỉnh những hiện tượng lệch lạc gây ảnh
hưởng tiêu cực tới xã hội sẽ mang ý nghĩa rất lớn nhằm trấn an dư luận.
Tuy nhiên, cùng
với đó, một hình thức xử phạt nghiêm minh, mang tính chất làm gương sẽ giúp xã
hội vững tin hơn vào những điều tốt đẹp của cuộc sống, giúp mỗi cá nhân hướng
thiện và giúp giữ gìn và Hoằng dương Phật pháp như mong muốn của tất cả mọi người
dân Việt Nam.
Nguồn: Sài Gòn
Giải Phóng
