Vì Covid-19, lễ kỷ niệm 100 năm Ngày sinh nhà văn Võ Quảng dời từ tháng 3 sang tháng 8. Bây giờ, virus corona tái bùng phát, lễ kỷ niệm có nguy cơ bị dời tiếp. Nhà xuất bản Kim Đồng vừa ấn hành 5 cuốn sách tưởng nhớ nhà văn Võ Quảng, gồm “Quê nội”, “Ai dậy sớm”, “Võ Quảng - Những truyện hay viết cho thiếu nhi”, “Truyện đồng thoại Võ Quảng”, “Võ Quảng - Một đời thơ văn”.
Một nhân cách thanh cao, trung thực
THANH XUÂN
1.
Ở Việt Nam có nhiều nhà văn viết cho thiếu nhi. Một vườn văn phải nói là phong phú, đa dạng, đa tầng, đa lớp. Thế nhưng soi rọi vào sự nghiệp văn chương của họ lại thấy ít người chuyên viết cho thiếu nhi. Ai cũng đều “đá ngang, đá dọc” vào những đề tài khác, hướng tới những đối tượng bạn đọc khác. Nói cách khác, họ viết cho thiếu nhi lúc thấy hứng thú, và chỉ coi đó như là viết bằng “tay trái”. Chỉ có Võ Quảng, ông dành trọn vẹn đời mình để viết cho thiếu nhi. Ông đau đáu, ông thao thiết viết và nghĩ về thiếu nhi. Dù viết văn, viết thơ, hay sau này có đoạn chuyển sang làm Giám đốc Xưởng phim Hoạt hình, ông cũng đều toàn tâm toàn sức cho thiếu nhi. Có lẽ vì thế, mà những tác phẩm của ông như “Quê nội”, “Tảng sáng”, “Anh Đom đóm”, “Ai dậy sớm” rồi những truyện đồng thoại của ông luôn được độc giả thiếu nhi các thế hệ đón nhận, nhiều tác phẩm được dịch ra tiếng Anh, tiếng Pháp và đến với bạn đọc thiếu nhi thế giới…
Sinh thời, nhà văn Võ Quảng quan niệm: “Văn học cho thiếu nhi có một nhiệm vụ chính yếu, đó là giáo dục các em trở thành người tốt. Văn học thiếu nhi phải “tải đạo”. Nhưng tuyệt nhiên ở đây không phải là những lời giáo huấn giá lạnh, khô khan hoặc ngược lại không phải là những chuyện bạo lực, giật gân để làm cho thiếu nhi bị thu hút. Văn học thiếu nhi được gọi là hay, là tốt, thường có bên trong một sức mạnh. Đó là sức mạnh của cái đẹp, của văn chương nghệ thuật. Sức mạnh để sẽ đánh thức trong các em tình cảm và ý nghĩa tốt đẹp, làm cho các em biết tôn trọng, yêu thương, thấy những nghĩa vụ cần làm, sống có tinh thần nhân ái, biết sống một cách tốt đẹp”.
Với quan niệm ấy, Võ Quảng đã bền bỉ viết cho thiếu nhi. Dù viết văn hay thơ, ông đều hướng các em thiếu nhi đến với giá trị tốt đẹp. Bất cứ đứa trẻ nào cũng sẽ thích thú bước vào thế giới của những Gà Mái hoa, anh Đom đóm, chị Chổi tre… do Võ Quãng tạo lập. Đó là một thế giới tràn ngập hoa cỏ, tràn ngập tiếng nói của loài vật. Một thế giới của những điều vui ngộ, mà chỉ người có óc quan sát tinh tế thế giới xung quanh mới có thể phát hiện. Vì thế, bất cứ đứa trẻ nào cũng có thể cười khúc khích và đọc vang: “Mặt trời gác núi/ Bóng tối lan dần/ Anh Đóm chuyên cần/ Lên đèn đi gác…/ Theo làn gió mát/ Đóm đi rất êm/ Đi suốt một đêm/ Lo cho người ngủ…”; hoặc: “-Cốc, cốc, cốc!/ - Ai gọi đó?/ -Tôi là Thỏ/ -Nếu là Thỏ/ Cho xem tai […] -Cốc, cốc, cốc! -Ai gọi đó?/ -Tôi là Gió/ Xin mời vào!...”.
Nhà văn Đoàn Giỏi từng nhận xét: “Đọc Võ Quảng không thấy giống một tác giả nào khác”. Còn nhà văn Nguyễn Kiên thì viết: “Chúng ta có một Võ Quảng thơ và một Võ Quảng văn xuôi, và thường trên những trang sách hay nhất của anh, thấy cái chất thơ và chất văn xuôi của Võ Quảng vẫn nhập vào nhau, hỗ trợ cho nhau, tạo nên một vẻ đẹp riêng Võ Quảng!”.
2.
Võ Quảng sinh ngày 1/3/1920 tại làng Thượng Phước, xã Đại Hòa, huyện Đại Lộc, tỉnh Quảng Nam. Võ Quảng là con thứ 5 trong gia đình có 9 anh chị em. Như bao trẻ con trong làng, từ lúc 6, 7 tuổi Võ Quảng đã vắt vẻo trên lưng trâu ra đồng làng, đùa chơi với bạn bè cùng trang lứa.
Theo cuốn “Võ Quảng - Một đời thơ văn” do NXB Kim Đồng mới ấn hành, thuở ấy, ngay sát chợ Quảng Huế (gần làng Thượng Phước) có một gánh hát bội tới dựng rạp, tối nào cũng diễn… Dân vùng Quảng Huế, Đại Hòa mê tuồng nên đêm nào cũng đến xem chật rạp. Vì thế các tích tuồng hát bội ai cũng gần như thuộc lòng. Võ Quảng đã sớm được hưởng trọn vẹn các di sản văn học nghệ thuật quý báu ấy.
Việc học hành đối với Võ Quảng rất thuận lợi. Khi học hết lớp ở quê, Võ Quảng đã được gia đình cho đi thi tiếp và đỗ vào Quốc học Huế từ năm 1935. Trong thời kì học ở Quốc học, Võ Quảng bắt đầu tìm đọc nguyên bản tiếng Pháp nhiều tác phẩm của các triết gia, nhà văn… tiến bộ tiêu biểu của nước Pháp. Năm 1936, Võ Quảng gia nhập tổ chức Thanh niên Dân chủ. Năm 1938, gia nhập tổ chức Thanh niên Phản đế. Năm 1939, Võ Quảng thi đỗ bằng thành chung và học tiếp để thi tú tài phần 1. Vừa học Võ Quảng vừa tham gia các tổ chức thanh niên tại các trường Quốc học, Đồng Khánh, Phú Xuân, Hồ Đắc Hàm, Nữ giáo và bắt đầu làm thơ bằng chữ Hán…
Tháng 9/1941, khi đang thi tú tài phần 1, Võ Quảng bị mật thám bắt, bị giam ở lao Thừa Phủ. Sau khi trải qua các nhà lao ở Huế, ở Hội An và Vĩnh Điện, Võ Quảng bị đưa về quản thúc vô thời hạn tại Hội An. Tiếp đó, ông lại bị đưa về quản thúc tại quê nhà, cấm mọi liên hệ với người ngoài.
Năm 1944, phong trào cách mạng lên cao, Võ Quảng quyết định bỏ trốn ra Diên Sanh, Quảng Trị, tham gia hoạt động Việt Minh, rồi từ đó ông quay về Huế với những cơ sở cách mạng mà ông từng gây dựng…
3.
Cách mạng tháng Tám thành công, Võ Quảng được chỉ định làm ủy viên tư pháp của thành phố Đà Nẵng, sau đó làm Phó Chủ tịch Ủy ban Hành chính Kháng chiến Đà Nẵng. Khi Ủy ban được tách làm hai (thành Ủy ban Hành chính và Ủy ban Kháng chiến), Võ Quảng làm Quyền Chủ tịch Ủy ban Hành chính thành phố. Sau đó ông làm Phó Chánh án tại Tòa án Quân sự miền Nam Việt Nam, và làm hội thẩm ở Tòa án Nhân dân Liên khu 5.
Cuối năm 1954 đầu năm 1955, để chuẩn bị cho việc trao trả hàng binh, tù binh Âu Phi, cấp trên điều động Võ Quảng về làm Giám đốc phụ trách Trại hàng tù binh ở Bình Định. Sau này trong tiểu thuyết “Kinh tuyến và vĩ tuyến”, Võ Quảng đã viết về những kỉ niệm sâu sắc của giai đoạn này.
Đầu năm 1955, Võ Quảng tập kết ra miền Bắc. Tới khi hòa bình lập lại, ông có nguyện vọng được chuyên tâm cho công việc nghiên cứu mà mình yêu thích, trong đó có nghiên cứu văn hóa. Sau một thời gian ngắn làm việc ở Bộ Tư pháp ông chuyển sang làm Trưởng Bộ phận Tuyên truyền Văn hóa đối ngoại của Bộ Văn hóa. Tại đây, ông thể hiện được năng lực đa dạng của mình và bắt đầu sáng tác thơ văn. Truyện ngắn đầu tay “Cái lỗ cửa” của ông được in năm 1955. Tập thơ đầu tay “Gà Mái hoa” của ông xuất bản năm 1957 được các bạn văn chương để ý.
Giữa năm 1957, Võ Quảng được cử về làm Tổng biên tập đầu tiên của NXB Kim Đồng, khi đó vừa được thành lập. Thời gian này ông có những sáng tác cho thiếu nhi, dịch sách và phỏng dịch, giới thiệu các tác phẩm có giá trị về khoa học, nghệ thuật, văn học thế giới với bạn đọc thiếu nhi. Với bút danh Hoàng Đình Huy, ông là người đầu tiên lược dịch, giới thiệu tác phẩm “Don Quixote” của nhà văn Tây Ban Nha Miguel de Cervantes Saavedra (1547 − 1616) tại miền Bắc.
Bảy năm sau, ông sang làm Giám đốc Xưởng phim Hoạt hình Việt Nam. Từ năm 1960 cho đến năm 1980, Võ Quảng là ủy viên Ủy ban Thiếu niên Nhi đồng Trung ương. Giai đoạn này, Võ Quảng sáng tác khá nhiều và đều đặn, ông vừa viết truyện dài, vừa viết truyện ngắn, và nhiều truyện đồng thoại cũng ra đời ở thời kì này. Ngoài ra ông còn viết kịch bản phim hoạt hình. Bên cạnh đó, Võ Quảng còn viết nhiều bài lí luận về văn học thiếu nhi, tham gia các lớp đào tạo các nhà văn trẻ, giảng dạy về văn học ở các khóa bồi dưỡng viết văn…
Võ Quảng mất tại Hà Nội vào ngày 15/6/2007, hưởng thọ 88 tuổi. Trong lời Điếu văn, Hội Nhà văn Việt Nam nhấn mạnh: “Nhà văn Võ Quảng đã dành những gì đẹp đẽ nhất, tinh khiết nhất cho thiếu nhi. Trong cuộc chia tay cuối cùng này với ông, sau ngót 50 năm lao động với hàng chục truyện và tập truyện; hàng chục tập thơ với hàng trăm bài thơ, truyện đồng thoại, để đồng hành cùng với bao thế hệ bạn đọc; khi tất cả những ngọn nguồn phong phú và trong trẻo nhất trong trải nghiệm và kí ức ông đã dành trọn cho thiếu nhi; và sau nhiều năm với nghị lực bền bỉ chống chọi với bệnh tật, chúng ta càng thương mến và quý trọng ông – một nhân cách thanh cao, trung thực; một tấm lòng yêu sự sống và sự thanh thản của một cách sống; một sự toàn tâm toàn ý ít thấy băn khoăn, hoặc biết nén kín mọi băn khoăn, trong sự nghiệp mà mình đã chọn”.
Với những đóng góp cho văn học, nghệ thuật nước nhà và những thành tích trong công tác, Võ Quảng đã được Nhà nước tặng Huân chương Độc lập, Huân chương Lao động, Huân chương Kháng chiến chống Mỹ và Giải thưởng Nhà nước về Văn học nghệ thuật (năm 2007) cùng nhiều huy chương, giải thưởng của các tổ chức, đoàn thể khác trong và ngoài nước.
Nguồn: Tinh Hoa Việt
