Tết chỉ diễn ra trong mấy ngày nhưng lại chứa đựng những giá trị tinh thần bền vững của văn hóa Việt. Tết không phải đơn giản là sự kết thúc một vòng thời gian tính theo năm mà như là một tiếng lay gọi làm cho con người thức tỉnh bao điều.
NHỮNG BÍ MẬT CỦA TẾT
NGUYỄN QUANG THIỀU
Từ cách đây mấy năm và cho tới bây giờ, có một số người
đã đặt vấn đề bỏ ăn Tết truyền thống và dùng tết dương lịch thay vào.
Lý do của họ thật đơn giản. Họ cho rằng Tết truyền thống
hiện nay gây ra một số phiền lụy như lãng phí thời gian và vật chất, sinh ra một
số thói xấu trong việc biếu xén quà cáp... và làm cho con người mệt mỏi.
Những hiện tượng mà họ đưa ra là đúng. Nhưng hình như
họ mắc sai lầm đâu đó trong cách nhìn nhận bản chất của Tết truyền thống của
người Việt. Thực chất, những phiền lụy ấy là sinh ra từ thái độ sống của những
người lấy Tết như là một lý do để thực hiện những ''kế hoạch'' cá nhân của họ
chứ không phải là một sự kiện của văn hóa.
Những sự kiện văn hóa được sinh ra từ đời sống tinh thần
của con người và những sự kiện văn hóa ấy quay lại làm nên đời sống tinh thần của
con người. Tết chỉ diễn ra trong mấy ngày nhưng lại chứa đựng những giá trị
tinh thần bền vững của văn hóa Việt. Tết không phải đơn giản là sự kết thúc một
vòng thời gian tính theo năm mà như là một tiếng lay gọi làm cho con người thức
tỉnh bao điều. Và tôi nghĩ, Tết chứa đựng trong nó những bí mật làm cho con người
sống tốt đẹp hơn.
Bí mật thứ nhất: KHƠI MỞ TÌNH YÊU QUÊ HƯƠNG
Mỗi năm, khi đến những ngày giáp Tết, là lúc lòng người
dâng lên nỗi nhớ cố hương và những người thân yêu của mình. Người xa nhà mong
trở về, người ở nhà mong người đi xa về. Trong thời gian suốt một năm, những
ngày giáp Tết là những ngày nỗi nhớ thương ấy nhiều hơn tất cả những ngày khác.
Tôi từng gặp những người định cư ở nước ngoài trong những
ngày giáp Tết mà họ không trở về cố hương mình được. Thời gian ấy đối với họ là
khoảng thời gian mà ký ức họ ngập tràn những kỷ niệm về nơi họ sinh ra và lớn
lên. Đó cũng chính là thời gian mà con người nghĩ về nơi chôn nhau cắt rốn nhiều
nhất và da diết nhất.
Vào những ngày giáp Tết ở quê tôi, những gia đình có
người thân đi làm ăn, học hành xa hoặc lấy chồng, lấy vợ ở xa đều mong ngóng họ
trở về. Vào đêm giao thừa, những gia đình ấy vẫn mở cửa ngõ và lắng nghe tiếng
chân ai đó vào ngõ. Có thể những ngày khác trong năm họ bận công việc, học
hành... mà ít nhớ về cố hương.
Và cũng có thể có người bỏ quê ra đi vì nhiều lý do
không có ý định trở về, nhưng khi Tết đến, lòng họ bỗng đổi thay. Lúc đó, tiếng
gọi của cố hương, của những người thân yêu vang lên trong lòng họ hơn lúc nào hết.
Và chính vậy mà có những người khi đã già thì tìm cách trở về cố hương.
Không ít những người Việt Nam sinh sống ở nước ngoài mấy
chục năm cuối cùng đã trở về để được sống và được chết trên mảnh đất cố hương
mình. Khoảng thời gian kỳ diệu của những ngày giáp Tết đã chứa đựng trong đó những
bí mật có khả năng đánh thức sự lãng quên của con người.
Bí mật thứ hai: KẾT NỐI VỚI QUÁ KHỨ
Vào ngày cuối cùng của năm cũ, hầu hết ở các làng quê,
những người sống khăn áo chỉnh tề ra phần mộ của những người thân yêu đã khuất
thắp hương và mời người đã khuất trở về ăn Tết cùng gia đình.
Có một sự thật là, trong cái thời khắc thiêng liêng đứng
trước phần mộ của những người thân yêu trong ngày cuối năm gió lạnh, những người
sống cảm thấy được hơi thở, giọng nói và nhìn thấy gương mặt của những người đã
khuất.
Ngày cuối cùng ấy của năm cũ, một không khí lạ lùng
bao phủ con đường từ nghĩa trang trên cánh đồng chạy về làng và bao phủ trong
những ngôi nhà. Những mất mát, những thương đau và nhớ nhung những người thân
yêu đã khuất như vụt tan biến. Những người sống cảm thấy ngôi nhà của họ ấm áp
hơn.
Cái ngày cuối cùng của năm cũ ấy như mở ra một cánh cửa
vô hình để những người sống và những người đã khuất gặp nhau cho dù chỉ ở trong
cảm giác và cảm xúc. Nhưng những điều đó cho dù mơ hồ vẫn là một phần quan trọng
trong đời sống của con người. Nó làm cho con người dâng lên tình yêu thương,
lòng ơn kính với tổ tiên, ông bà, cha mẹ...
Và như một sự vô tình, không khí của ngày cuối cùng
năm cũ ấy gieo vào lòng người sống những hạt giống của tình yêu thương và kết nối
họ với quá khứ.
Bí mật thứ ba: SỰ BỀN VỮNG CỦA GIA ĐÌNH
Ai cũng có một gia đình. Và không ít gia đình hiện nay
do xã hội thay đổi và do nhiều lý do của đời sống mà các thành viên trong gia
đình sống tản mạn ở nhiều nơi khác nhau. Có không ít gia đình chẳng bao giờ có
một ngày sum họp đầy đủ các thành viên của mình.
Đôi khi, với lý do này, lý do khác mà ông bà, cha mẹ,
anh em, dâu rể, con cháu trong một gia đình không có dịp sum vầy với nhau.
Nhưng Tết là dịp duy nhất với lý do hợp lý nhất để mọi người bỏ hết công việc
sum họp với nhau.
Khi mẹ tôi còn sống, mẹ tôi mong Tết. Bà mong Tết
không phải là mong như tôi từng mong Tết đến hồi còn nhỏ cho dù Tết đến mẹ tôi
phải lo lắng nhiều thứ. Mẹ tôi mong Tết để những đứa con của bà có ít nhất một
ngày quây quần bên bà như khi chúng còn nhỏ.
Cho dù khi tôi đã có tuổi, nhưng tôi vẫn cảm thấy vô
cùng hạnh phúc khi có một ngày anh chị em cùng con cháu trở về làng và được ngồi
ăn một bữa cơm bên cha mẹ trong ngôi nhà chúng tôi đã lớn lên. Khi cha mẹ mất
đi, nhiều người mới nhận ra sự mất mát to lớn không gì bù đắp nổi.
Một hiện thực mà hầu như ai cũng nhận ra là đời sống
hiện đại đã và đang xé một gia đình truyền thống ra từng mảnh. Và như vậy, tính
bền vững của một gia đình sẽ bị lung lay. Hàng năm vào những ngày giáp Tết, tôi
thích ngắm nhìn những người khăn gói về quê ăn Tết.
Không có gì quyến rũ họ ngoài việc họ được trở về nhà
mình và sum họp với ông bà, cha mẹ, anh em, họ hàng, làng xóm. Hình ảnh ấy luôn
làm tôi xúc động.
Nhưng càng ngày càng nhiều hơn những người không muốn
về quê ăn Tết hay ở nhà ăn Tết với gia đình. Có những người còn trẻ tranh thủ dịp
Tết đi du lịch. Họ rời gia đình khi bắt đầu được nghỉ Tết và chỉ trở về để hôm
sau bắt đầu ngày làm việc đầu tiên của năm mới.
Họ có cách nhìn và có quyền của họ. Nhưng tôi thấy tiếc
cho họ khi họ không cùng ở nhà với cha mẹ mình chuẩn bị đón Tết. Bởi lúc đó, thời
tiết và không khí đang lan tỏa những gì ấm áp và thiêng liêng nhất trong chu kỳ
thời gian của một năm mà sau đó họ không thể tìm lại được cho tới một năm sau.
Sự lan tỏa ấy sẽ bồi đắp tâm hồn con người những những
lớp "phù sa" màu mỡ của những vẻ đẹp trong đời sống tinh thần con người.
Nếu muốn nói với những người trẻ một điều thì tôi sẽ
nói: Hãy ở với ông bà, cha mẹ mình trong ngày cuối cùng của năm cũ và ngày đầu
tiên của năm mới để đón nhận một điều gì đó cho dù các bạn chưa nhận ra rõ rồi
sau đó có thể lên đường... du lịch.
Bí mật thứ tư: SỰ HÀN GẮN
Có những rạn vỡ giữa người này người kia mà một hoặc cả
hai người không có cơ hội để gặp nhau và nói một lời xin lỗi hay chia sẻ và xóa
đi những hiềm khích, mâu thuẫn trước đó. Nhưng khi Tết đến, họ nhận ra đó là cơ
hội tốt nhất cho họ.
Thường khi bước sang năm mới, người ta cho phép quên
đi, bỏ qua những phiền lụy, những sai lầm trong năm cũ của chính cá nhân mình.
Có một bí mật nào đấy của năm mới đã ban cho con người khả năng chia sẻ và tha
thứ.
Bí mật ấy nằm trong những cơn mưa xuân ấm áp bay về,
trong sự thao thức của lòng người chờ đợi, trong sự thiêng liêng của hương nến
trên ban thờ mỗi gia đình, trong sự chào hỏi ân tình của mọi người khi gặp
nhau, trong giờ phút thiêng liêng của sự chuyển mùa, trong sự tưởng nhớ những
người thân yêu đã khuất...
Tất cả những điều đó đã làm lòng người rạo rực và đổi
thay. Có những gia đình mà anh em mâu thuẫn với nhau rồi cứ giữ sự im lặng lạnh
giá ấy ngày này qua ngày khác. Nhưng khi họ cùng nhau ngồi xuống bên mâm cơm tất
niên cùng chạm chén rượu, cùng mời cha mẹ ăn cơm thì mọi chuyện bắt đầu tan đi.
Trước kia, cứ vào những ngày cuối năm, những người
làng tôi có chuyện xích mích hay sai trái với ai đó thường mang một quả bưởi, một
nải chuối, một cặp bánh chưng hay dăm cặp bánh mật đến nhà người mà mình có
xích mích hoặc có lỗi, xin được thắp nén hương thơm trên ban thờ tổ tiên người
đó và nói lời thanh minh hoặc xin lỗi. Và như có phép lạ, sự xích mích, sai
trái bám theo họ đằng đẵng cả một năm trời bỗng rời bỏ họ.
Người được xin lỗi cũng nhận ra rằng: chính thời khắc
thiêng liêng ấy của đất trời và của lòng người đã làm cho người có lỗi thành thật.
Và khi lòng thành thật của người có lỗi được mở ra thì sự tha thứ cũng mở ra
theo.
Bí mật thứ năm: NIỀM HY VỌNG
Cuộc sống có biết bao thăng trầm. Trong chúng ta ai
cũng có những năm nhiều nỗi buồn, ít may mắn. Nhưng ai cũng có một niềm tin rằng,
ngày mai mọi điều sẽ tốt đẹp hơn, năm mới mọi điều sẽ may mắn hơn. Không ít người
gặp những năm vận hạn thường tự động viên chính mình bằng một ý nghĩ: "Năm
cũ sẽ qua đi, năm mới sẽ đến. Mọi điều sẽ tốt đẹp hơn".
Đấy là một nguyện ước, đấy là một niềm tin. Nếu không
có niềm tin ấy và nguyện ước ấy, không ít người sẽ bị những nỗi buồn, đau đớn
và kém may mắn dìm xuống vực sâu của sự thất vọng. Trong suốt một năm, có người
có thể sống triền miên trong buồn bã, bỏ mặc nhà cửa.
Nhưng rồi đến một ngày giáp Tết, họ đã đứng dậy, dọn dẹp
nhà cửa với một niềm tin những điều tốt đẹp đang về với họ. Cũng trong dịp năm
mới, mỗi người đều nhận được những lời chúc mừng tốt đẹp nhiều nhất trong một
năm. Cho dù thế nào thì những lời chúc ấy cũng làm cho lòng người ấm lại và hy
vọng vào một điều tốt đẹp phía trước.
Những gì mà tổ tiên đã làm ra và để lại cho chúng ta
như những lễ hội, những ngôi chùa... là để lại một lời nhắc, một tiếng gọi thức
tỉnh chúng ta trong cuộc sống. Không thể nói lễ hội hay chùa chiền là phiền lụy,
là tốn kém... mà bởi con người đã lợi dụng những vẻ đẹp văn hóa ấy cho lợi ích
cá nhân mình.
Lúc này, tôi như thấy những ngọn gió thay mùa ấm áp, những cơn mưa xuân nồng nàn đang trở về và những cành đào ủ kín những chùm hoa chuẩn bị mở ra đều chứa trong đó những bí mật giản dị nhưng kỳ diệu cho đời sống con người.
