Nghệ sĩ Nhân dân là danh hiệu cao quý nhất dành cho giới biểu diễn, nhưng giá trị nghệ thuật đích thực không phụ thuộc danh hiệu mà nằm ở trong lòng công chúng.
Nghệ sĩ Nhân dân được mặc định cao hơn Nghệ sĩ Ưu tú.
Danh hiệu Nghệ sĩ Nhân dân được trao tặng lần đầu tiên vào năm 1984. Sáng nay,
6/3 tại Hà Nội, đã diễn ra lễ trao tặng danh hiệu Nghệ sĩ Nhân dân lần thứ 10,
với nhắn nhủ đặc biệt của Chủ tịch nước Võ Văn Thưởng: “Tôn trọng đặc trưng
sáng tạo nghệ thuật, tự do sáng tạo của người nghệ sĩ, thúc đẩy một đời sống
dân chủ lành mạnh”.
Với tất thảy 125 Nghệ sĩ Nhân dân được trao tặng năm
2024, thì nền nghệ thuật Việt Nam đã có tổng cộng 573 Nghệ sĩ Nhân dân. Lần
này, cũng là đợt trao tặng nhiều nhất số lượng Nghệ sĩ Nhân dân, so với 9 đợt
trước.
Thậm chí, số lượng Nghệ sĩ Nhân dân vừa được trao tặng,
còn cao hơn số lượng gộp lại của bốn lần đã trao tặng vào năm 1988 (13 Nghệ sĩ
Nhân dân) năm 1997 (38 Nghệ sĩ Nhân dân) năm 2001 (22 Nghệ sĩ Nhân dân) và năm
2007 (36 Nghệ sĩ Nhân dân).
Trong 125 Nghệ sĩ Nhân
dân vừa được xướng tên trên bục tưởng thưởng, người cao niên nhất là diễn viên
cải lương Hùng Minh ở TP.HCM sinh năm 1930, còn hai người trẻ tuổi nhất là diễn
viên chèo Hoài Thu ở Hà Nội và diễn viên cải lương Hồ Ngọc Trinh ở Long An cùng
sinh năm 1984.
Ở tuổi 40 được phong tặng
Nghệ sĩ Nhân dân thực sự là một niềm hãnh diện lớn lao. Tuy nhiên, kỷ lục về độ
tuổi được phong tặng Nghệ sĩ Nhân dân vẫn thuộc về thần tượng piano Đặng Thái
Sơn. Sau khi đoạt giải thưởng quốc tế, Đặng Thái Sơn đón nhận danh hiệu Nghệ sĩ
Nhân dân lúc 26 tuổi.
Trên thế giới, gần như
không còn quốc gia nào xét tặng danh hiệu tương tự Nghệ sĩ Nhân dân. Đó là
sự trọng thị độc đáo mà Việt Nam dành cho giới biểu diễn. Hậu trường xét tặng
danh hiệu vẫn có không ít chuyện đáng băn khoăn. Vì cơ chế xin – cho nên nhiều
nghệ sĩ phải mất thời gian cân nhắc, khiến cho người thành danh trước lại nhận
danh hiệu sau thế hệ hậu sinh.
Ví dụ, diễn viên Thanh Tú nổi tiếng với bộ
phim “Sao tháng Tám” sản xuất từ năm 1976, nhưng đến nay mới được phong tặng
Nghệ sĩ Nhân dân. Theo diễn viên Thanh Tú thì bà cũng giống như nhiều người
khác, do ái ngại thủ tục hành chính và tự ái vì nhiều người được danh hiệu chưa
xứng đáng nên đắn đo không làm hồ sơ xét tặng Nghệ sĩ Nhân dân.
Tâm tư của diễn viên
Thanh Tú hoàn toàn có cơ sở. Xung quanh danh hiệu Nghệ sĩ Nhân dân cũng có
không ít tiếng bấc tiếng chì, mà Nghệ sĩ Nhân dân Thanh Hoa từng than vãn: “Rất
nhiều Nghệ sĩ Nhân dân mà nhân dân không biết mặt”. Mới đây, còn có cả một vụ
đôi co khiếu nại khá ầm ĩ.
May ra, có trường hợp đặc
cách phong tặng Nghệ sĩ Nhân dân cho huyền thoại Tây Nguyên Y Moan vào năm 2010
và những Nghệ sĩ Nhân dân phong tặng đợt đầu tiên năm 1984 như Phùng Há, Ba
Vân, Ngô Y Linh, Quốc Hương, Trà Giang, Thế Lữ, Hồng Sến, Hải Ninh, Thái Ly… đều
được giới chuyên môn lẫn giới mộ điệu tâm phục khẩu phục.
Tuy nhiên, 40 Nghệ sĩ
Nhân dân được phong tặng đợt đầu tiên cũng có sự thiệt thòi là họ chỉ có một tấm
bằng chứng nhận Nghệ sĩ Nhân dân. Còn phần lớn Nghệ sĩ Nhân dân sau này đều có
hai tấm bằng chứng nhận, vì nhận được tấm bằng chứng nhận Nghệ sĩ Ưu tú rồi làm
đơn xin tiếp tấm bằng chứng nhận Nghệ sĩ Nhân dân.
Danh hiệu Nghệ sĩ Nhân
dân có ý nghĩa với những người biểu diễn, còn với những người có ưu điểm về
sáng tạo thì danh hiệu Nghệ sĩ Nhân dân không phải điều đáng để công chúng ghi
nhớ. Người yêu nghệ thuật đích thực dường như chẳng nhớ đến danh hiệu Nghệ sĩ
Nhân dân, mà chỉ biết Tào Mạt là soạn giả chèo, Đặng Nhật Minh là đạo diễn điện
ảnh, Đào Trọng Khánh là đạo diễn phim tài liệu, Lê Huy Quang là họa sĩ, Trọng Bằng
là nhạc sĩ…
Tại lễ trao tặng danh
hiệu Nghệ sĩ Nhân dân sáng 6/3, có hai hình ảnh xúc động. Hình ảnh thứ nhất là
đạo diễn Hoàng Quân Tạo xuất hiện trên chiếc xe lăn. Đạo diễn Hoàng Quân Tạo có
công xây dựng thương hiệu Nhà hát kịch Hà Nội trong giai đoạn 90 của thế kỷ trước,
nhưng bây giờ ông mới được phong tặng Nghệ sĩ Nhân dân, muộn hơn lứa đàn em như
Hoàng Dũng, Minh Hòa, Thu Hà, Trung Hiếu…
Tuy nhiên, Nghệ sĩ Nhân
dân Hoàng Quân Tạo còn may mắn hơn ca sĩ Trần Khánh. Lý do, ca sĩ Trần Khánh mất
năm 1981 ở tuổi 50, mãi đến năm 2007 mới được truy tặng Nghệ sĩ Nhân dân.
Hình ảnh thứ hai là nghệ
sĩ cải lương Thanh Điền với hai tấm bằng chứng nhận Nghệ sĩ Nhân dân, một cho
ông và một cho người vợ quá cố Thanh Kim Huệ. Nghệ sĩ Nhân dân Thanh Điền ở tuổi
79 bày tỏ: “Giá mà bà xã tôi còn sống để cùng tôi chia sẻ hạnh
phúc. Tôi vui nhưng cũng có chút buồn”.
Được phong tặng Nghệ sĩ Nhân dân hôm nay, đạo diễn Trần
Lực góp phần nối dài danh sách cha và con cùng được tôn vinh danh hiệu này. Cha
và con đều là Nghệ sĩ Nhân dân, tính đến thời điểm hiện tại, gồm có Thế Lữ -
Nguyễn Đình Nghi, Trần Tiến – Lê Khanh, Phạm Văn Khoa - Nhuệ Giang, Hải Ninh - Nguyễn Thanh Vân, Trần Bảng – Trần Lực...
TUY HÒA
