Lắng nghe là một quá trình sống trải qua
năm giai đoạn: tiếp nhận, hiểu, ghi nhớ, đánh giá và phản hồi. Ở mỗi giai đoạn,
có những yếu tố bên ngoài và bên trong có thể cản trở và giúp điều chỉnh công
việc nghe.
“NGHE” KHÔNG ĐỒNG NGHĨA VỚI “NGHE ĐƯỢC”
(Báo “Tâm lý học ngày nay”- Mỹ)
Lắng nghe không chỉ là nghe lời nói phát
ra từ miệng. Đó là nghệ thuật hiểu được ý nghĩa ẩn sau từ ngữ. Tâm lý học ngày
nay viết: Lắng nghe tích cực có tác dụng qua lại cùng có lợi đối với cả hai bên
đối thoại. Chuyên gia tư vấn khuyên nhủ ta cách tổ chức hợp lý quá trình này.
Nói là một kỹ năng sống quan trọng mà
chúng ta được dạy từ khi sinh ra. Trên thực tế, kỹ năng nói và giao tiếp được
chúng ta đánh giá cao đến mức có hàng nghìn khóa học dạy cho các nhà báo, luật
sư, nhà quản lý PR, người viết diễn văn và quản trị viên tương lai về vô số khả
năng giao tiếp hiệu quả. Nhấn mạnh vào các khía cạnh khác nhau của nó: tư duy
phản biện, diễn thuyết trên sân khấu, nói trước ống kính, kỹ năng viết.
Nhưng còn kỹ năng nghe thì sao? Nó được dạy
khi nào và ở đâu? Thật không may, câu trả lời là kỹ năng lắng nghe – thậm chí
còn quan trọng hơn trong giao tiếp hiệu quả giữa các cá nhân, nghề nghiệp,
chính trị và giao tiếp toàn cầu – lại hiếm khi được dạy. Rất khó tìm được những
khóa học như vậy, ngoại trừ những khóa học dành cho các nhà trị liệu tâm lý
trong tương lai. Hầu hết cha mẹ và giáo viên cũng không phát triển ở con mình kỹ
năng lắng nghe trong quá trình tìm hiểu các sắc thái của giao tiếp và các mối quan
hệ. Vậy làm sao chúng ta có thể tư duy phản biện và đưa ra quyết định sáng suốt
nếu không biết cách lắng nghe đúng cách?
“NGHE” KHÔNG GIỐNG VỚI “NGHE ĐƯỢC”
Mặc dù nghe thường được hiểu đơn giản là
nghe lời nói một cách tự nhiên nhưng trên thực tế, lắng nghe đúng cách không phải
là điều đơn giản như vậy. Đó là một kỹ năng đòi hỏi phải luyện tập và kỷ luật
hàng ngày, nhưng nó đáng giá thời gian và công sức. Nghe đúng giúp chúng ta
nghiên cứu, đồng ý hoặc từ chối thông tin nhận được một cách hiệu quả và từ đó
đưa ra quyết định đúng đắn. Điều quan trọng nữa là việc lắng nghe tích cực mang
lại cho chúng ta cơ hội hiểu rõ hơn quan điểm của người khác, cho phép chúng ta
tìm ra điểm chung, thiết lập niềm tin, thể hiện sự thân mật và phản ứng nhanh
trong tương tác với mọi người, đồng thời cũng tăng cơ hội được lắng nghe của
chúng ta.
Điều gì tạo nên khả năng nghe được?
Lắng nghe là một quá trình sống trải qua
năm giai đoạn: tiếp nhận, hiểu, ghi nhớ, đánh giá và phản hồi. Ở mỗi giai đoạn,
có những yếu tố bên ngoài và bên trong có thể cản trở và giúp điều chỉnh công
việc nghe. Nhiệm vụ của chúng ta là cố gắng giảm thiểu hoặc loại bỏ các yếu tố
nguy hiểm và tích cực tạo ra các vấn đề như rèn luyện kỹ năng thúc đẩy lắng
nghe đúng cách.
TIẾP THU. Giai đoạn đầu tiên là nghe trực
tiếp, khi cơ quan thính giác thực hiện công việc của mình và phân tách thông
tin lời nói ra khỏi tiếng ồn khác. Tuy nhiên, với vô số phiền nhiễu gần như
liên tục xâm nhập vào tâm trí chúng ta, điều này nói dễ dàng hơn làm.
Theo William Ury, chuyên gia đàm phán và đồng
sáng lập Trường đàm phán Harvard, “Chúng ta đang sống trong thời buổi có thể gọi
là thời đại giao tiếp, nhưng làm sao chúng ta có thể nghe thấy bất cứ điều gì với
quá nhiều sự gián đoạn và phiền nhiễu?” Người biết lắng nghe sẽ tập trung vào
điều người khác đang nói và bỏ qua tiếng ồn xung quanh. Nếu xung quanh có quá
nhiều âm thanh không cần thiết hoặc gây phiền nhiễu, tốt hơn hết bạn nên di
chuyển đến một nơi yên tĩnh hơn hoặc hoãn cuộc trò chuyện quan trọng sang lúc
khác.
HIỂU BIẾT. Tại thời điểm này, não của
chúng ta được bật mở và chúng ta cố gắng hiểu ý nghĩa của những âm thanh mà
chúng ta nghe thấy. Ở giai đoạn này, người nghe tốt sẽ tập trung vào điều người
nói muốn nói và cố gắng làm rõ hoặc yêu cầu nhắc lại nếu chưa hiểu điều gì đó.
Khả năng hiểu có thể bị suy giảm nếu người kia nói quá nhanh, đi vào chi tiết
không cần thiết hoặc nói với giọng khiến người nghe khó hiểu. Cũng ở thời điểm
này, người biết lắng nghe sẽ không bình luận về những gì mình nghe được; công
việc của anh ta là tập trung vào sự hiểu biết.
GHI NHỚ. Hiện tại, não của chúng ta không
xử lý được thông tin mà chúng ta nghe được để không quên nó trong thời gian
chúng ta cần. Có nhiều yếu tố cản trở hoạt động trí nhớ, nhưng yếu tố quan trọng
nhất đối với người nghe tích cực là những kích thích bên ngoài, phân tâm, quá tải
thông tin và phức tạp. Để giảm bớt những ảnh hưởng tiêu cực này, người biết lắng
nghe phải tập trung cẩn thận vào giao tiếp tiếp bằng lời nói ngôn ngữ với người
khác và vẫn tích tích cực tham gia vào quá trình lắng nghe.
ĐÁNH GIÁ. Đối với tất cả người nghe, ngay
cả những người có kỹ năng tốt, đây là giai đoạn nguy hiểm nhất, bởi vì ở đây có
nguy cơ cao nhất trong việc đưa ra đánh giá có ý thức hoặc vô thức về thông tin
nhận được. Điều này thường ở dạng đánh giá tích cực hoặc tiêu cực mà chúng ta
đưa ra dựa trên kinh nghiệm cá nhân của mình và do đó thường mang tính thiên vị.
Những đánh giá này có thể tính đến một số lượng lớn các biến số, chẳng hạn như
kiểu tính cách của người đối thoại hoặc nội dung của tin nhắn. Ví dụ: các yếu tố
như giới tính, quốc tịch, nền tảng văn hóa và khuynh hướng chính trị có thể ảnh
hưởng đến phán đoán của chúng ta về những gì chúng ta nghe được. Điều tương tự
cũng xảy ra khi điều đó không phù hợp với giá trị hoặc niềm tin của chúng ta. Mặc
dù tất cả chúng ta đều có ý kiến và lý do dành cho họ, nhưng những người biết
lắng nghe cũng đủ nhận thức để hiểu quan điểm của họ, không bám víu vào họ một
cách điên cuồng và cho người khác một không gian an toàn để bày tỏ bản thân.
Người nghe giỏi cố gắng không phán xét người đối thoại mà hiểu và đồng cảm với
những ý nghĩa ẩn sau lời nói. Người nghe khuyến khích người nói chia sẻ cảm xúc
của mình bằng cách sử dụng những gợi ý trung lập như “tiếp tục” hoặc “kể cho
tôi biết thêm”. Như Simon Sinek giải thích, khi sự phán xét được thay thế bằng
sự tò mò hoặc sự chăm chú, chúng ta đã tạo ra một không gian an toàn cho người
đối thoại để anh ta có thể nói hết hoặc tìm được sự bình tĩnh trong lòng. Rất
có thể, sau đó, người đối thoại sẽ quan tâm hơn để lắng nghe những gì bạn muốn
nói với anh ta.
TRẢ LỜI: Giai đoạn cuối cùng của quá trình
nghe là sự hồi đáp với thông tin vừa nhận, bằng lời nói hoặc sự im lặng. Khi trả
lời, chúng ta có thể thể hiện sự tôn trọng của mình đối với người đối thoại,
ngay cả khi chúng ta không đồng tình với lời nói hoặc hành động của họ trong một
tình huống nhất định. Biết lắng nghe không có nghĩa là bạn phải từ bỏ quan điểm
riêng của mình hoặc thiếu trung thực. Điều đó có nghĩa là thông qua việc lắng
nghe tích cực, bạn tạo ra một môi trường trong đó người đối thoại cảm thấy được
lắng nghe, được hiểu và được tôn trọng. Chính vì thế, khi bạn trả lời, nhiều lượng
thông tin của bạn cũng sẽ được tiếp nhận nhận tương tự như cách xử sự của bạn.
TÔ HOÀNG chuyển ngữ
