Những điều Cầm Kỷ dự báo và khẩn thiết
kêu gọi trong kịch bản phim truyện "Vùng rừng nóng bỏng" chưa kịp lên
màn ảnh, đã
rơi ập vào chính số phận của anh: chiếc xe chở anh bị đổ tại đèo Chiềng Đông hiểm
trở
NHỚ NHÀ ĐIỆN ẢNH CẦM KỶ BỊ TAI NẠN BỞI LŨ RỪNG
MAI AN NGUYỄN ANH TUẤN
Cầm Kỷ là nhà
biên kịch điện ảnh, tác giả nhiều kịch bản đã dựng thành phim: "Hai người
mẹ", "Chom và Sa", "Lưu lạc", "Trở về Sam
Sao"... Phim “Chom và Sa” đoạt giải Silver Elephent tại Liên
hoan phim Quốc tế thiếu nhi năm 1979. Phim dựa theo câu chuyện có thật kể
về hai em bé người Thái đen ở Mường La (Sơn La) không còn cha mẹ, chạy trốn khu
tập trung của giặc Pháp, sống lẩn khuất trong rừng, cho đến khi bộ đội Việt
Minh vào giải phóng Tây Bắc đã cứu sống các em và nuôi cho ăn học...
Anh à, giữa những
ngày hội của người làm phim cả nước tại thành phố biển Nha Trang, quặn lòng trước
thảm cảnh của dân ta - nhất là người dân vùng núi Tây Bắc - Đông Bắc qua mấy đợt
lũ lụt lên tiếp, em bỗng nhớ về anh… Những điều anh dự báo và khẩn thiết kêu gọi
trong kịch bản phim truyện "Vùng rừng nóng bỏng" chưa kịp lên màn ảnh
đã rơi ập vào chính số phận của anh: chiếc xe chở anh đã bị đổ tại đèo Chiềng
Đông hiểm trở, do hậu quả của những cơn lũ rừng, sau nhiều năm tháng dài đốt
phá rừng triền miên vô tội vạ!
Cứ mỗi năm, những
con suối Tây Bắc ngày một trở nên ngầu đục hung dữ hơn! Cả những cánh rừng hoa
ban kỳ diệu mà chỉ riêng vùng rừng Tây Bắc mới có cũng đang bị chặt, bị đốt phá
một cách không thương tiếc!
Sau gần một năm anh
mất, em có đưa chú em kết nghĩa đang học quay phim lên Sơn La để làm bộ phim tốt
nghiệp bằng một phim chân dung về anh. Tại thị xã Sơn La ngày đó, những dấu vết
kinh hoàng của trận lũ tháng 7 năm trước vẫn đang còn in đậm trên làng bản, phố
xá và trong tâm trí của mọi người.
Đằng sau và bên cạnh
ngôi mộ của anh - ngôi mộ đầu tiên trên ngọn đồi sau trở thành Nghĩa trang Nhân
dân Thành phố- khi ấy đã xuất hiện thêm hàng chục ngôi mộ của nạn nhân cơn lũ
quét đè bẹp thị xã Sơn La vào năm 91 ảm đạm đó! Vợ con anh đang chăm sóc phần mộ
anh. Đôi mắt cháu nhỏ mất cha nhìn ngơ ngác... Giữa núi rừng lặng lẽ, bên hương
khói mộ anh, em đã cầu mong anh thanh thản mà lại như nghe thấy anh đang khóc
hô hô cho một vùng rừng đang bị phá hoại tàn khốc, cho môi trường sinh thái
đang bị thiêu hủy từng giờ, cho cái thiên nhiên đang cất lên lời kêu cứu tuyệt
vọng cuối cùng... Những đàn kiến rừng khổng lồ đang ùn ùn bỏ tổ ra đi mà em
quay chộp được trên đường đi bộ từ Hua La về Mường Chanh phải chăng báo hiệu
cho những cơn lũ rừng khủng khiếp sắp tới - những cơn lũ mang tên lũ ống, lũ
tràn, lũ quét, lũ đầu mùa, lũ muộn...?
Mười năm sau đó, em
có trở lại Hua La khi quay bộ phim truyện về số phận của một cô gái Thái xinh đẹp
bị vu là "Ma cà rồng", và làm một phim tài liệu về những cánh rừng đầu
nguồn. Vẫn là cảnh đốt nương mù mịt, núi đồi bị cạo trọc nhẵn thín, những bóng
người và trâu bò xa tít trên các nương cằn cheo leo, dốc ngược; còn các luật tục
khắt khe tự bao đời của người Thái đối với Rừng thiêng đã bị quy luật sinh tồn
và kinh tế thị trường buông thả xâm phạm nặng nề...
Nói đến anh, mọi
người thường lắc đầu thương hại. Lúc nào anh cũng là người túng thiếu nghèo khổ
nhất trong giới nghệ sĩ điện ảnh... Anh đã buộc phải trở về quê hương thường
xuyên hơn để tìm đường kiếm sống - làm phim truyền thống cho các xã các huyện,
viết các vở kịch ngắn cho ngành truyền thông địa phương, lên núi phá hoang trồng
ngô khoai sắn, nuôi gia cầm cùng vợ con ...
Và dĩ nhiên, những
ý đồ sáng tác vẫn cồn cào thường trực trong anh. Anh vẫn viết với một tình yêu
theo cách đồng bào anh bộc lộ: "Yêu người nào thì muốn bồng, muốn cõng người
ấy lên"- như câu tục ngữ Thái anh yêu thích... Song ngôi nhà tranh vách
nát ở Thị xã đâu có che nổi cho những trang viết, những chồng bản thảo khỏi bị
mưa dột? Tệ hơn, những kịch bản tâm huyết của anh dần trở nên lạc lõng thảm hại
giữa "chợ trời" phim ảnh, chẳng một ông chủ hãng phim nào - kể cả ông
giám đốc của xưởng phim truyện to nhất nước đang trả lương bèo bọt và thất thường
cho anh, có thể mỉm cười chào đón anh nữa. Bởi lúc đó cả ngành điện ảnh nước
nhà trong tình trạng cấp cứu, lại đang bị ngập lụt trong thứ phim đã đi vào từ
điển tiếng Việt hiện đại: "Phim mì ăn liền" - nghĩa là cái thứ phim
câu khách bằng mọi giá, kể cả chà đạp lên sự liêm sỉ tối thiểu!
Nhưng chuyện cơm áo
dày vò đâu có thể làm nguôi ngoai nổi những điều nung nấu tâm can người nghệ sĩ
chót mang hồn vía của núi cao rừng thẳm và những bản tình ca dân gian say đắm
như Tiễn dặn người yêu, Chàng Lù nàng Ủa, Nàng Tóc thơm...! Bữa no bữa đói, anh
vẫn cắm cúi miệt mài viết, vẫn lắng nghe không bỏ sót một tiếng kêu cứu nào từ
núi rừng quê hương! "Vùng rừng nóng bỏng" của anh dù phải vùi sâu
trong chồng bản thảo hay phủ dày bụi trên bàn biên tập vẫn cựa quậy thôi thúc
đòi được lên màn ảnh để đến với hàng chục triệu khán giả - bởi điều đó trước mắt
có liên quan mật thiết đến sinh mệnh của các con anh, của những thế hệ em nhỏ
Tây Bắc!...
Đằng sau vóc dáng đồ
sộ nặng nề như gấu của anh là một tâm hồn nhạy cảm dễ ứa lệ và một khát vọng
sáng tạo tựa ngọn lửa đêm lễ hội cao nguyên. Anh có lần bảo em: "Tớ phải
viết, phải lao động nghệ thuật như một con trâu điên, cả cậu cũng vậy, đừng có
dúm dó như thế, để mai sau mọi người sẽ hiểu: trong các đống bản thảo này là những
trái tim khổng lồ rớm máu đã đập như thế nào".
Hai thập kỷ trước,
em đã tới Mường Chanh - huyện Mai Sơn, quê hương của cây lúa nếp Tan và nghề gốm
đất nung cổ truyền. Đó là một thung lũng tuyệt đẹp, có những mảnh ruộng xinh xắn,
có dòng suối trong vắt mềm mại tựa dải lụa từng tắm mát tuổi thơ anh... Nhưng rời
cái toàn cảnh rộng thi vị như tranh vẽ đó, em đã tới trước những lớp học tiêu
điều, trống huếch, đầy phân súc vật dù đã sắp tới ngày khai giảng...
Vốn xuất thân là một
thầy giáo, chắc anh đã không ít lần xót xa trăn trở về giáo dục miền núi sau mỗi
lần về quê hay đi tới các vùng cao vùng xa ở Tây Bắc để thu thập tư liệu cho
sáng tác... Đến bao giờ thì Tây Bắc mới thực sự trở thành một "hòn ngọc của
Tổ quốc"? Đến bao giờ tất cả các em nhỏ miền núi đều được đến trường- những
ngôi trường ít ra cũng được khang trang gần bằng các trụ sở Công quyền?... Đến
bao giờ những cọn nước quay chầm chậm chỉ còn là một biểu tượng đẹp và buồn của
quá khứ trên sông suối Tây Bắc? Đến bao giờ lũ cuốn và sạt lở núi không làm tan
hoang bao làng bản vốn đã nghèo khổ giờ lại càng thêm tiêu điều?
Phải chăng, đó cũng
là những điều đã ngày đêm dằn vặt anh và tạo nên âm hưởng trầm buồn đến bi
tráng trong các trang kịch bản của anh?... Dưới mái nhà sàn ám khói, người chị
cả đáng kính của anh đã hát cho em nghe. Và em hiểu, nỗi buồn đó của anh còn bắt
nguồn từ giọng hát lê thê buồn bã bên bếp lửa sàn đêm đêm của người chị nghèo
thay mẹ nuôi em...
Bố mẹ chúng ta
khuất núi từ lâu rồi
mấy chị em đùm bọc
rau cháo chăm nhau
không ngờ em lại
ra đi trước chị
trên cõi Trời em
hãy bình tâm,
bởi điều đau đớn
ấy chị để trôi trên dòng nước,
chị treo nó lên
ngọn cây
cho gió bay xa,
tỏa khắp rừng
sâu,
lan mọi phương
trời
để con cháu biết
rõ về em, noi gương em, tiếp tục công việc của em...
(Dịch nghĩa từ tiếng
Thái)
Trong những lời
"khắp" Thái buồn như tiếng khóc- lúc thầm thì kể lể nức nở, lúc dâng
cao nhưng nhức xoáy tâm can, tiếng hát quấn quýt ngọn lửa sàn bập bùng, em lại hình
dung ra những con nộc-phay, tức chim lửa mà anh từng kể cho em nghe sự tích về
chúng- loài chim tượng trưng cho linh hồn những người chết vì đói ngày giáp hạt
hay bị lũ cuốn thường quay trở về nương rẫy làng bản thành chảo lửa trên nền trời
xám đục bởi tro than, chúng hót lời não nuột nhắc đừng bao giờ quên những thời
đói khổ...
Em đã nhiều lần
"Lên ngọn suối" - tên một trường đoạn của kịch bản phim "Vùng rừng
nóng bỏng" chưa kịp thực hiện của anh, để tìm lại ngọn nguồn của một nỗi
đau, một ước vọng trong "trái tim khổng lồ rớm máu" luôn hướng về quê
hương Tây Bắc... Giai đoạn viết kịch bản này, cứ được trường đoạn nào anh lại gọi
em tới bắt nghe và góp ý, bên chén rượu trắng và đĩa lạc luộc...
"Vùng rừng
nóng bỏng" đề cập tới sự cần thiết phải giao đất giao rừng cho dân với một
chính sách để dân có thể sống được mà không phải phá rừng đốt nương, về chuyện
phá rừng đầu nguồn ngày một trắng trợn… cho đến hôm nay càng nóng bỏng hơn lúc
nào hết trước những vấn đề thời sự nhức nhối cấp bách về thiên nhiên và môi trường
sinh thái - đặc biệt là rừng đầu nguồn cần
được bảo vệ, về phương thức làm ăn để thoát nghèo đói, về môi trường văn hóa
mang đậm bản sắc của các dân tộc Tây Bắc đã, hay đang có nguy cơ bị dìm vĩnh viễn
trong nước lạnh hoặc bị xúc gọn vào bảo tàng... Nhưng cái tập kịch bản vang vọng
tiếng kêu thống thiết của loài chim lửa kia cùng nhiều tập kịch bản ngồn ngộn sự
sống khác chứa đựng huyết lệ của anh chắc cũng sẽ rơi tõm vào khoảng không đáng
sợ...
Biết làm sao được,
khi còn tồn tại những người có trách nhiệm thiếu lương thiện hay thiển cận khiến
cả ngành văn
hóa lẫn điện ảnh
lao đao tựa bị lũ quét, khi mà những ông chủ sản xuất phim hiện tại (cả tư nhân lẫn nhà nước) đang cay cú đến
mờ mắt với những canh bạc phim ảnh hốt ra vàng nhờ khoe chân dài, váy ngắn, ngực
phơi lưng hở của những "siêu mẫu siêu sao" và trưng bày cuộc sống
vương giả hoặc nhầy nhụa tình dục mà nếu có đem phim lên chiếu không phục vụ đồng
bào miền núi thì cũng chỉ là một điều oái oăm đến xót xa, hơn thế, một sự điếm
nhục!
Nhưng anh à, điện ảnh
Việt mấy năm nay đã bắt đầu khởi sắc lại rồi! Người làm phim đã bớt đi nhiều “bảo
bối” ăn khách đáng xấu hổ là lột trần diễn viễn ra khoe hình thể và các cung
cách làm tình, rồi khoe cuộc sống vương giả hơn cả quý tộc thời xưa… Nhiều phim
đã lặn vào đời sống đậm mồ hôi và máu của dân để tạo ra những cảnh phim chân thật
làm rung động số đông khán giả, và đã đoạt giải thưởng xứng đáng của Giải Cánh
Diều do hội nghề nghiệp chúng ta tổ chức hàng năm.
Tình yêu điện ảnh của
người dân Nha Trang giữa những ngày bão lũ vừa qua cũng là lời kêu gọi các thế
hệ điện ảnh sau anh cần phải có những tác phẩm xứng đáng hơn với lòng mong đợi
chính đáng của khán giả cả nước... Còn riêng em, sẽ trở lại ý tưởng phim về thảm
họa lũ ống- lũ cuốn- lũ muộn trên Tây Bắc do tàn phá rừng đầu nguồn mà em ấp ủ
từ lâu, thay anh trả nợ lòng cho đồng bào Tây Bắc… Thưa nhà điện ảnh xứ hoa
đào, Anh hãy yên lòng nơi Mây trắng Vĩnh hằng!
Em của anh, người cùng Hãng phim đã hoang tàn.
