Cố hương trong “Năm ngón chưa đặt tên”, lúc nào cũng đằm sâu ký ức với những kỷ niệm đẹp đến nao lòng và lâu đến bao nhiêu cũng không già: “Tắc kè thảng thốt đêm không trăng/ lung linh tàn tro, cong dáng người nhóm bếp/ bụi tre gai sao đêm nào cũng khóc/ đêm bao mươi oa oa bật lên khỏi tro vùi".
NỘI TRÚ TRONG TA MỘT NỖI BUỒN
(Đọc “Năm ngón chưa đặt tên” của Đinh Nho Tuấn, NXB Hội Nhà văn 2024)
ĐẶNG HUY GIANG
Tôi ấn tượng với “Năm ngón tay chưa đặt tên”
ngay từ hai bài thơ đầu tiên: “Vẫn thế nhiều khi” và “Cánh đồng”. Một bài viết
về em (tình yêu) và một bài viết về cánh đồng (quê hương).
Trong cái
nhịp thời gian “Ngày đung đưa/ Tháng đung đưa/ Em và anh ngồi trên cánh võng/ Lắc
qua ngày, lắc qua đêm” và ví “Thời gian quanh ta là con chó nhỏ”, Đinh Nho Tuấn
nhận thấy em lớn lao đến mức: “Những ngày em xanh rất tuyệt/ Trái đất quay vì
có em/ Những ngày em lệch lạc/ Em vùi trái đất vào đêm”. Khi yêu, con người ta
thường tuyệt đối hóa tình yêu như vậy, coi tình yêu lớn lao như vậy! Đó là điều
dễ hiểu và dễ giải thích. Rồi tình yêu cứ thế mà trào dâng như một lẽ tự nhiên:
“Những vần thơ anh không bằng ngôn ngữ/ Xin vang lên như triệu triệu vòng ôm”.
Viết đến
đây, tự dưng tôi lại nhớ đến một bài thơ có cái tứ thật khác người của Đinh Nho
Tuấn, cũng viết về tình yêu: “Sao em nhiều thế em ơi!”. Một em mà trở thành nhiều
em, nhiều em mà vẫn chỉ là một em và có xuất phát từ em...Đó là một ý tưởng
hay, chỉ có người nào thực sự yêu, thực sự sống với tình yêu, thực sự say đắm với
tình yêu, mới có thể viết ra được như thế!
Trong
“Cánh đồng”, nhìn bông lúa mà nảy sinh ý nghĩ như thế này, tâm trạng như thế
này, thì cũng thật là hiếm hoi: “Nặng lòng/ Mỗi bông treo hàng trăm mặt trời/
Cúi đầu trùng trùng câu hỏi”. Rồi cũng từ đấy mà hốt nhiên bật ra: “Còn lúa là
còn quê hương/ Còn cánh đồng là còn lối ta về”, thì thật là sâu sắc và chí lý!
Đó là hai câu thơ cho thấy “lúa” và “cánh đồng”,
quan trọng đến mức nào đối với làng quê Việt, làm nên sự sống còn của làng quê
Việt, là chứng chỉ của làng quê Việt và đây cũng là những lời xác quyết như
“dao chém đá” về “lúa” và “cánh đồng”.
Cũng ít người, tri ân lúa hết mực như Đinh
Nho Tuấn: ”Dành cho lúa những lời thứ nhất/ Dành cho lúa những lời sau cùng” và
cũng ít người, canh cánh nỗi lo mất ruộng, mất làng đến xót xa như Đinh Nho Tuấn:
“Tháng năm ăn hết những cánh đồng/ Những ngôi nhà nuốt hết những cánh đồng” để
đến mức chỉ còn “Tiếng côn trùng/ Dắt nhau về những khoảng không/ Sót lại”.
“Ăn” và “nuốt” là hai động tự mạnh, đã gọi sự vật với đúng tên gọi của nói, nói
đến sự tàn phá đến mức huỷ diệt của thời đô thị hóa mang màu sắc thị trường.
Cố hương trong “Năm ngón chưa đặt tên”, lúc
nào cũng đằm sâu ký ức với những kỷ niệm đẹp đến nao lòng và lâu đến bao nhiêu
cũng không già: “Tắc kè thảng thốt đêm không trăng/ lung linh tàn tro, cong
dáng người nhóm bếp/ bụi tre gai sao đêm nào cũng khóc/ đêm ba mươi oa oa bật
lên khỏi tro vùi” (“Nồi bánh đêm ba mươi”), “Làng tôi xanh một vệt dài đuôi mắt/
Sống bình yêu như một đóa hoa rừng/ Lấy tiếng diều từ linh hồn của đất/ Làm nắng
vàng, trăng sáng, mưa tuôn” (“Tôi rơi về làng tôi”), “Đất còn run, ngày còn se
lạnh/ Nước co ro, cỏ tai tái đôi bờ/ Mặt trời xa, nắng vẽ vầng ánh sáng/ Ru nỗi
buồn mắt hồ biếc vu vơ” (“Đồng quê”)...Và những cái đã qua ấy đã trở thành cái
nhớ dai dẳng đến nỗi:
Ký ức dội
về hạnh phúc, khổ đau
Làm sẹo
trên thân tôi da thịt...
(“Ký ức”)
Trở lại với em (tình yêu), ít nhất Đinh Nho Tuấn có hai tứ thơ: “Khi còn năm ngón chưa đặt tên” và “Mười ngón chưa đặt tên”. Rõ ràng ở đây, ngón (tay) đã trở thành biểu tượng. Nếu trong “Khi còn năm ngón chưa đặt tên” có năm ngón chưa đặt tên, thì trong “Mười ngón chưa đặt tên” lại có đến cả mười ngón chưa đặt tên. Vậy là mỗi ngón cũng có mỗi ngôn ngữ của riêng nó, mà chỉ những lứa đôi mới gọi ra được, đọc ra được như một mật ngữ của tình yêu. Chắc chắn, trong mười ngón đó, chất chứa rất nhiều bí ẩn, chưa dễ giải mã được. Và đó cũng là thế giới riêng của tình yêu. Không thế, tại sao Đinh Nho Tuấn lại hạ bút: “Mười ngón chưa đặt tên/ Thoa dịu mái đầu phủ khói và trái tim ngập tràn nỗi đau anh/ Anh không thể tưởng tượng nổi mình ngờ nghệch đến mức nào/ Khi chưa đặt tên cho mười ngón”.
Thơ tình của Đinh Nho Tuấn đau đáu nỗi niềm, nhiều lúc chữ như cuộn xoáy vào nhau, xoắn xuýt vào nhau để sinh nghĩa mới: “Vết anh, vết em ăn vào nhau da thịt” (“Cho em ngày cạn”), “Thì em hỡi đời người như gió thơm/ Tình yêu đó không bao giờ nguyên khối/ Bao mảnh vỡ chính là ta nhập lại/ Rồi tan ra từ giây phút lúc này” (“Phép màu”), “Trời đất giao thoa, cánh nhạn thiên di/ Khi xa em, gia tài là nỗi nhớ/ Trăn trở, mơ hồ gửi vào giêng hai/ Theo cánh chim trời bay đi muôn ngả” (“Nhớ”)...Riêng trong “Logic em”có bốn câu hay ở cách nói, lại rất thi sĩ:
Không phải
mùa khô đâu anh
Đó là mùa
bầu trời quên khóc
Không phải
mùa mưa đâu
Đó là mùa
lệ dâng đầy mắt.
Nhiều bài thơ đạt về tổng thể, trong đó có
“Tấm nhân từ đâu có quê hương”. Chỉ tên bài thơ này, riêng câu thơ này, đã được
coi là một phát hiện. Còn những câu thơ hay có sắc thái tình cảm, có phần tài
hoa và tài tình cũng không hiếm: “Nội trú trong ta một nỗi buồn” (“Chốn điêu
linh nhịp thở không màu”),“Nếp thơm trong chén hay lửa đắng/ Nuốt vào mình
thành ngụm rưng rưng” (“Ly rượu đầu năm”), “Tay ấp thiền cho năm ngón có đôi”
(“Tay ấp thiền cho năm ngón có đôi”)...Tôi dám chắc, cũng ít người viết về chữ
“dưng” lạ và biến ảo như Đinh Nho Tuấn:
Duyên kiếp
nhân gian hay biết mấy
Dưng dửng
ngàn năm vẫn dưng thôi
Em đi dưng
này sang dưng khác
Thoắt cái
dưng thầm em là tôi.
Cho dù phải “bơi trong đời rộng/ vẫy vùng
nước mắt nhân gian”, sống trong “nạn đói tình người” và đôi khi phải “đâm sầm
vào nhân tình thế thái”, nhưng về mặt
thái độ và bản lĩnh của Đinh Nho Tuấn, lúc nào cũng quyết liệt, nhất quán. Anh
chấp nhập đến mức: “Ngọt ngào và mặn chát/ Xin cứ hắt vào tôi” (“Ly rượu tháng
tư”). Anh coi: “Mải miết chết bằng mải miết sống” (“Hoa lộc vừng”). Anh luôn sẵn
sàng “năm ăn năm thua” với chính mình trước trang giấy trắng: “Tôi vẫn viết như
ngày mai tuyệt chủng” (“Tôi thách tôi”). “Đêm” vẫn “đuổi theo ngày”, “ngày” vẫn
“đuổi theo đêm” theo quy luật tự nhiên, cũng giống như “không ai đốt nhưng phượng
hồng vẫn cháy”, còn nhà thơ của chúng ta thì “đuổi theo những ký tự”, “ẩn trong
phe nước mắt quê hương” mà làm thơ hết mình một cách tự thân.
Nói không quá thì “Năm ngón chưa đặt tên”
giống như một tòa nhà thơ có nhiều cánh cửa để đi vào và chính ở đó, mỗi cánh cửa
như mở ra một điều gì đó mà độc giả hằng trông đợi.
Phố
Khuất Duy Tiến đêm 23 - 9 - 2024
