Nhà sưu tập Phan Minh Thông: Tôi nghĩ rằng chỉ khi nào
người Việt mua tranh của họa sĩ Việt, một cách “mạnh tay” như họ mua hàng hiệu,
có lẽ lúc đó tranh của chúng ta mới có giá và hiếm được.
CHƠI TRANH VÀ MUA TRANH
PHAN MINH THÔNG
Khi tôi bắt đầu chơi tranh, tôi không tin rằng rất ít
người Việt quan tâm đến hội họa. Nhưng sau một thời gian, tôi nghiệm ra rằng
hình như tỷ lệ cứ 1.000 người thì chỉ có 5 người Việt bỏ tiền chơi tranh, có vẻ
vẫn còn… cao.
Chọn tranh thay cho hàng hiệu
Nhà tôi sửa lại. Thay vì tủ gỗ, nền tường gỗ, thấy nặng
nề tôi dỡ hết ra và sơn các mảng tường trắng cho dễ chịu. Tuy nhiên sau một tuần
thấy nhà rộng và trống vắng, tôi quyết định là mình sẽ treo cái gì vào đó. Tôi
hỏi bạn bè các cửa hàng tranh ở Sài Gòn và họ chỉ ra đường Nguyễn Thiệp, thế là
bắt đầu một thời kỳ mua, chơi, trả rất nhiều tiền cho tranh.
Tôi ra phố Nguyễn Thiệp ngó nghiêng, run rủi thế nào
tôi chọn Bến Thành Art & Frame và vào đó. Hôm đó lại có mặt bà chủ và ông
chủ phòng tranh. Sau khi được dẫn đi giới thiệu một vòng, tôi mua hai bức. Một
của họa sĩ Mai Xuân Oanh và một của họa sĩ Hoài Thương.
Khỏi phải nói, phòng khách và phòng liền kề trở nên đẹp
và ấm cúng thế nào khi tranh được treo lên. Mọi thứ đều trở nên thẩm mỹ và sang
trọng. Tôi thích mê ly và thường ra phòng tranh ngắm, nói chuyện hàng tiếng đồng
hồ không chán. Tuy nhiên, những bức tranh đầu tiên của họa sĩ trẻ mà tôi mua
khi đó không đắt lắm, cỡ 30 triệu đến 40 triệu một bức mà thôi. Sau đó tôi mua
thêm một vài bức cũng của Hoài Thương và có thêm họa sĩ Lê Anh Cẩn. Bà chủ
phòng tranh bắt đầu chú ý, tìm cách giới thiệu những tác phẩm có giá cao hơn
cho tôi.
Nhưng vào lúc đó tôi chưa sẵn sàng cho việc mua các
tác phẩm đắt tiền. Tôi chỉ mới bắt đầu phá một “chân lý” đơn giản rằng chơi
tranh cần có nhiều điều kiện. Ngoài không gian treo, người chơi còn phải có tiền
để mua và cuối cùng nhưng rất quan trọng là phải cảm được tranh, hay nói cách
khác là thực sự thích tranh.
Một hôm vợ chồng tôi qua phòng tranh nói chuyện và xem
tranh. Bà chủ tên S mang vài ba bức của họa sĩ Trần Lưu Hậu ra cho chúng tôi
xem. Ngay từ đầu xem, chúng tôi đã thích tranh của ông. Tranh của Trần Lưu Hậu
chủ yếu là tranh trừu tượng. Chúng tôi chọn bức Hoa. Chỉ có điều khi nói đến
giá tranh, con số gấp cả chục lần tranh các họa sĩ trẻ! Trong đầu tôi lúc đó phản
đối lại việc mua tranh – sao mà đắt thế! Vậy là không mua.
Trên đường về, vợ tôi nói sao mình không mua? Tôi bảo
để tôi tính, từ từ mua cũng kịp. Hai tháng sau, khi tôi quyết định mua bức Hoa
của Trần Lưu Hậu, rất tiếc, gallery đã bán bức đó rồi!
Cô chủ hàng dù rất khéo, nhưng vẫn không làm giảm sự
thất vọng nơi tôi. Cô đưa ra vài bức Hoa khác và nói: Bức này đẹp nếu anh không
quyết định mua thì lần sau anh ra cũng sẽ hết (có lẽ đấy là nghệ thuật bán
hàng?!). Có vài bức đẹp và tôi chọn một bức trong số đó, nhưng khi biết giá đã
tăng 10% so với mấy tháng trước, tôi lại vừa thất vọng vừa tức giận. Tuy nhiên
tôi bình tĩnh lại và nghĩ, nếu không mua thì không bao giờ mua được nữa. Thế là
vẫn quyết định mua. Phải nói khi treo tác phẩm Hoa của họa sĩ Trần Lưu Hậu lên
phòng khách, tất cả càng trở nên càng lộng lẫy và ấm cúng hơn. Chúng tôi đều
vui sướng vì được sở hữu một tác phẩm như vậy.
Một việc xảy ra làm thay đổi suy nghĩ của chúng tôi: Mọi
năm công ty Phúc Sinh in thiếp Chúc mừng năm mới và lễ Giáng sinh để gửi tặng
khách hàng, nhưng năm đó loay hoay mãi không tìm ra hình ảnh đẹp. Một ý nghĩ
thoáng qua và tôi dùng hình ảnh bức tranh của mình đang có để in thiệp. Thiệp
chúc mừng năm mới của công ty Phúc Sinh năm đó tuyệt đẹp, khác biệt so với mọi
năm, nên tôi nghĩ từ nay về sau trong các dịp in thiệp hay lịch Tết, Phúc Sinh
sẽ chỉ in tranh trong bộ sưu tập của mình. Chúng tôi gửi thiệp tặng cho khách
hàng mà không biết rằng, bằng cách này, tôi đã bắt đầu một nghề khác: Nghề bán
tranh!
Khi đã mua một bức đắt tiền thì mua thêm vài bức đắt
tiền khác không quá khó. Gần Tết, chủ phòng tranh có lô tranh cả cũ và mới của
Trần Lưu Hậu cho tôi xem. Những tác phẩm rất đẹp và tôi đã quyết định mua 15 bức
của Trần Lưu Hậu với các kích cỡ lớn nhỏ khác nhau. Quyết định đó gây sững sờ
cho mọi người chơi tranh và cả chủ phòng tranh. Cô ấy không tin vào tin nhắn lần
đầu và cô ấy phải gửi lại cho tôi rất nhiều tin nhắn để xác định. Tôi đến nhận
tranh và khi có khung, mang về nhà, tôi treo khắp mọi nơi. Nhà tôi như một
gallery!
Người Việt có chơi tranh?
Sau khi tôi chơi tranh và đi tham quan một vài phòng
tranh, tôi muốn mua thêm của nhiều họa sĩ khác. Một cô bạn tôi cho số điện thoại
và địa chỉ của họa sĩ Đào Hải Phong. Có không ít bức họa sĩ “giấu” tại tư gia của
mình rất đẹp và tôi quyết định mua 7 bức. Tôi liên hệ đại lý để làm giá cả với
ông.
Khi việc mua bán xong, họa sĩ Đào Hải Phong thú thật:
Thực sự ông không kỳ vọng một người Việt Nam với dáng vẻ quê mùa có thể mua
tranh đến 7 bức một lần. Sau đó tôi mua của nhiều họa sĩ khác như Đỗ Xuân Doãn,
Hoàng Đăng Nhuận, Phạm Luận, hay các họa sĩ trẻ như Liêu Nguyễn Hướng Dương,
Đinh Thúy Hạnh, Trần Đình Khương,…
Khi tôi bắt đầu thân thiết với chủ phòng tranh và giao
lưu nhiều hơn với các bạn chơi tranh, tôi cũng nghe rất nhiều câu chuyện. Đầu
tiên họ nói, người Việt rất ít người mua và chơi tranh, 1.000 người mua may ra
có 5 người Việt. Ban đầu tôi cũng không để ý, tuy nhiên sau khi đi xem nhiều lần
ở nhiều phòng tranh, tôi tin. Tôi tìm hiểu sao lại như vậy để cuối cùng rút ra
rằng, có lẽ vấn đề nằm ở giáo dục.
Ở ta, việc học nhạc và hội họa trong các trường học của
trẻ từ khi còn bé cho đến khi học nghề đi làm dường như đều chưa được coi trọng.
Chúng ta chỉ coi trọng các môn tự nhiên và gần đây là tiếng Anh. Khi còn bé,
chúng ta đã không được giáo dục thẩm mỹ về các bộ môn nghệ thuật, thì rất khó
hy vọng lớn lên ta cũng sẽ coi trọng hay say mê nghệ thuật. Không coi trọng,
không hiểu lắm thì người ta không bỏ tiền ra mua, thế thôi.
Có lẽ đó cũng là nguyên do khiến có một giai đoạn mỹ
thuật Việt Nam rất phát triển, ở góc độ “bán được”, nhưng chủ yếu vẫn là bán
cho người nước ngoài sống và làm việc ở Việt Nam, hoặc là khách Tây du lịch,
phượt ba lô. Sau này dần dần cũng có nhiều người nước ngoài nói chung như Hồng
Kông, Singapore, Hàn Quốc, Nhật Bản, Philippines cũng mua tranh Việt Nam. Số lượng
vẫn không nhiều và giá tranh vẫn không cao so với mỹ thuật ở các quốc gia khác.
Các họa sĩ và chủ phòng tranh cũng luôn nói rằng “hội
họa là tầng lớp”. Tôi không tin. Về đại trà tuy không được giáo dục coi trọng mỹ
thuật nhưng ta cũng không thiếu người cảm nhận được cái đẹp, dù ở tầng lớp nào.
Chỉ có điều rất ngạc nhiên là cho dù thấy đẹp, người Việt ta cũng ít chịu bỏ tiền.
Các chủ phòng tranh cũng hay nói tranh của họa sĩ Việt Nam vẽ không thua tranh
các họa sĩ trong khu vực, nhưng tranh của họa sĩ Trung Quốc và các nước khác
trong Đông Nam Á lại được đấu giá rất cao! Được giá cao là do dân kinh doanh,
giới doanh nhân, “mạnh thường quân” các nước đã bỏ tiền mua tranh của họa sĩ nước
họ, vì vậy mà giá tranh Trung Quốc mới được đẩy đến mức có bức lên tới hàng triệu
đô-la. Trong khi đó chúng ta vẫn cứ trông chờ vào nguồn khách nước ngoài.
Tôi nghĩ rằng chỉ khi nào
người Việt mua tranh của họa sĩ Việt, một cách “mạnh tay” như họ mua hàng hiệu,
có lẽ lúc đó tranh của chúng ta mới có giá và hiếm được. Cũng
chỉ lúc đó, tranh của chúng ta mới được các nhà bán đấu giá coi trọng và đặt
giá cao! Hội họa của người Việt mà người Việt không nâng niu, thì ai sẽ làm
thay người Việt điều đó?
Sau khi tôi chơi tranh, nhiều bạn bè thường đến nhà
tôi ngắm tranh, họ trông rất đẹp, giàu có và sang trọng. Nhưng khi hỏi về giá cả,
rất nhiều người nói tôi… có vấn đề vì bỏ ra nhiều tiền mua tranh như vậy! Cũng
như vậy, có người nhìn tranh và nói: Trời, bức này mà đắt vậy à! Trong khái niệm
về sự xa hoa của họ, không có chỗ cho TRANH! Chỉ có túi xách, giày, xe và quần
áo hàng hiệu! Họ có thể bỏ ra hàng ngàn đô mua một cặp đèn, salon, xe ôtô hay một
bồn tắm sang trọng nhưng họ không bao giờ bỏ ra vài ngàn đô la mua một bức
tranh. Theo họ nếu ai làm điều đó thì đầu óc người đó quả là không bình thường.
Có hàng trăm hàng vạn ngôi nhà đẹp, từ căn hộ đến biệt
thự. Tuy nhiên chủ nhân chỉ ra mua tranh chép treo hay treo poster. Tranh chép
hay poster đều đẹp tuy nhiên nếu bỏ tiền mua tranh thật thì đẹp hơn nhiều, sống
động hơn nhiều. Căn nhà đẹp mà treo tranh gốc vào nhìn khác hẳn, nó gợi cảm
giác chủ nhân căn nhà có tri thức và hiểu biết.
Tranh giả và
nghề bán tranh
Khi đi mua tranh
nhiều, các chủ phòng tranh và bạn chơi tranh cảnh báo tôi, cẩn thận tranh giả.
Họ kể cho tôi nghe nhiều câu chuyện như chủ phòng tranh khá nổi tiếng và bán được
rất nhiều tranh cho người nước ngoài, lòng tham nổi lên thế là mượn họa sĩ sao
chép tranh, rồi dựng các họa sĩ không có tên sao chép tranh và lăng xê bán,
v.v... Tuy nhiên sự giả dối không tồn tại lâu, nếu người mua phát hiện thì hậu
quả rất nặng: Chẳng những họ không đến mua tranh của gallery đó mà họ cũng nghi
ngờ các gallery khác và nghi ngờ tranh của Việt Nam nói chung.
Một hôm tôi đến một
gallery mà ngày xưa vô cùng nổi tiếng, nhìn thấy hai bức của Trần Lưu Hậu tôi
muốn mua ngay. Sau 30 phút xem những bức tranh ở đó, tôi đã trả tiền và mang
chúng về. Bạn tôi đến chơi, nhìn thấy hai bức tranh mới của Trần Lưu Hậu thì
thích quá. Nhưng sau khi biết tôi mua tại gallery đó, đã cảm thấy vô cùng hồi hộp,
đứng ngồi không yên. Gallery đó có nhiều chuyện trong quá khứ nên khó tránh bạn
tôi nghi ngờ hai bức là giả. Bạn thấy đấy khi ta có một quá khứ không tốt, ta sẽ
phải trả giá! Nhiều khi cái giá phải trả là bị phá sản hay bằng chính sự nghiệp
của ta! Dù ta có làm tốt trở lại về sau thì tỷ lệ người tin cũng không còn nhiều!
Tôi nghe cũng rất hồi hộp và muốn gửi tranh đi thẩm định. Tranh Trần Lưu Hậu có
rẻ đâu!
Khi tôi in bưu thiếp
năm Giáp Ngọ gửi khách hàng bằng tranh Trần Lưu Hậu, 300 bức bưu thiếp gửi đi
và sau đó rất nhiều khách hàng đã hồi âm cảm thán khiến tôi rất vui mừng. Sau
đó có nhiều người hỏi tôi chơi tranh lâu chưa và muốn xem những tranh tôi nắm
giữ. Đặc biệt hơn có người muốn tôi cho họ xem một vài bức tranh Việt Nam và muốn
mua tranh. Sẵn máu kinh doanh, tôi đến phòng tranh chụp một loạt và gửi cho họ
các ảnh tranh tôi nắm giữ và các tranh ở phòng tranh. Họ hỏi giá và đàm phán.
Tôi đã bắt đầu nghề
bán tranh như vậy. Có ngày tôi bán được 3 đến 4 bức tranh, toàn tranh đắt tiền
hàng nghìn đô-la. Các chủ và bạn chơi tranh bảo sao chỉ qua email mà tôi bán được
tranh? Tôi thấy đơn giản là do tôi làm ăn uy tín với khách hàng. Vì vậy mà họ
tin. Chỉ cần ảnh qua điện thoại, họ thích và cảm được là họ có thể mua được,
không cần phải đi thẩm định lại như trường hợp của hai bức Trần Lưu Hậu bên
trên.
Tôi cũng được nghe
kể có nhiều họa sĩ khi đã có tên tuổi và bán được tranh giá cao, sẽ sản xuất
hàng loạt và từ đó không giữ được phong độ của mình. Tôi được xem bộ sưu tập mới
của một họa sĩ già mà tôi mua nhiều tranh của ông. Bộ sưu tập mới của ông quá
khác lạ, rất xấu so với tranh cũ của ông! Nhiều lời dị nghị cho rằng đây là
tranh không phải ông sáng tác, mà do con của ông, ông chỉ ký hay con ông làm giả
chữ ký luôn! Thực hư không biết thế nào nhưng chỉ riêng việc không giữ phong độ
của họa sĩ xói mòn danh tiếng và niềm tin! Trong hội họa, xây dựng được tên tuổi
vô cùng khó, cưỡng lại được ham muốn của cuộc sống xem ra càng không dễ gì!
Thích thú chơi
tranh và việc bán tranh, chúng tôi quyết định thuê 50m2 sàn gần văn phòng để mở
gallery cho riêng mình. Thiết kế và lắp đèn rất lộng lẫy. Chúng tôi treo tranh ở
đó, thỉnh thoảng qua ngắm và đó là nơi để khách hàng của công ty, khi tham quan
công ty thì tham quan phòng tranh luôn. Và nếu thích bức nào thì chúng tôi bán.
Hôm khai trương phòng tranh, chúng tôi tổ chức rất vui vẻ với nhân viên của
mình và có tiền thưởng nếu nhân viên nào bán được tranh. Mọi người vô cùng hào
hứng, ai cũng nghĩ mình sẽ bán được vài ba bức.
Tuy nhiên bán
tranh là cả một ngành kinh doanh khắc nghiệt, có lẽ còn khó hơn bán hàng tiêu
dùng ở các phân khúc cao cấp. Nó yêu cầu dịch vụ và sự hiểu biết của người bán
về văn hóa, nghệ thuật nói chung, mỹ thuật nói riêng.
Sau 6 tháng bán tranh nhiệt tình, tôi thấy mình khó đi theo con đường này vì mất quá nhiều thời gian, nhưng điều đó tất nhiên cũng không làm giảm đi niềm vui sưu tập tranh. Với nghệ thuật, dù anh là ai, ở tầng lớp nào, một khi đã gắn bó và thật sự say mê với nó, sẽ không thử thách nào tách anh rời xa nổi. Vì vậy mà tôi có thể tự tin khẳng định rằng: Với hội họa, thật sự không có chuyện tầng lớp. Chỉ có chuyện làm thế nào để thắp lên niềm say mê đó, trong mỗi người chúng ta!
