Việc trinh sát bằng vô tuyến ở dạng cổ điển cũng sẽ trở nên không còn hiệu quả. Các cuộc trò chuyện GPT sẽ hỗ trợ trao đổi vô tuyến thực với giọng nói của người thật, việc hack các mạng vô tuyến và giành quyền truy cập vào các cuộc trò chuyện của họ sẽ chỉ khiến tình báo thêm bối rối.
Năm 2024 là năm triển khai nhanh chóng các hệ thống
trí tuệ nhân tạo (AI) trong mọi lĩnh vực của đời sống con người, trong đó có
quân sự. Những phát triển nào trong lĩnh vực này hiện đang được tiến hành và những
thử nghiệm nào đang được thực hiện, bao gồm cả trong khu vực Chiến dịch quân sự
đặc biệt, để cho thấy AI sẽ thay đổi hoàn toàn hoạt động chiến đấu trong những
năm tới?.
Một trong những kết luận nghịch lý từ diễn tiến của chiến
dịch quân sự đặc biệt là yếu tố chính trong cuộc chiến sắp tới thậm chí sẽ
không phải là máy bay không người lái và chắc chắn không phải xe tăng (mặc dù
chúng sẽ không biến mất ở đâu cả, hơn nữa, chúng sẽ tiếp tục được sản xuất và cải
tiến, phát triển hơn nữa). Yếu tố chính trong cuộc chiến trong tương lai là khả
năng quân đội sẽ làm việc với lượng lớn dữ liệu và sử dụng hệ thống trí tuệ
nhân tạo để phân tích lượng dữ liệu này và kiểm soát vũ khí ra sao?
“CHÀNG TRAI THÔNG MINH” (AI) CÓ THỂ LÀM GÌ?
Ví dụ, hãy xem xét cách AI đang được sử dụng như sau
trong quân đội Hoa Kỳ. Điều này có ảnh hưởng trực tiếp đến chúng ta, vì ngay từ
tháng 4 năm 2023 đã có thông tin cho rằng
AI chiến đấu của Mỹ sẽ được thử nghiệm trong các hoạt động quân sự ở Ukraine.
Chúng ta đang nói về dự án Maven (dịch tiếng Anh từ “chàng trai thông minh”).
Tuy nhiên, Maven xuất hiện trước đó lâu hơn nhiều.
Năm 2017, Quân đoàn Dù 18 của Hoa Kỳ đã bắt đầu chuẩn
bị thử nghiệm hệ thống AI đầu tiên để hỗ trợ tình báo- sau này được gọi là
Maven- ở Afghanistan. Khi đó, dưới sự chỉ huy của quân đoàn, ngoài các Sư đoàn
xung kích đường không 101 và Sư đoàn dù 82 truyền thống, còn có Sư đoàn miền
núi số 10 và Sư đoàn bộ binh số 3, đã đè bẹp toàn bộ cánh trái của quân đội
Iraq vào năm 2003. Các bộ phận của tổ hợp này thường xuyên có mặt ở Afghanistan
và người ta cho rằng hệ thống mới sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho hành động chống
lại kẻ thù sử dụng chiến thuật du kích.
Năm 2020, người Mỹ tiếp tục thử nghiệm AI chiến đấu.
Dưới sự chỉ huy của Sư đoàn Dù 18, hệ thống này đã được đưa vào hoạt động và được
tiến hành như cuộc tập trận Rồng Đỏ. Ngoài quân Mỹ, còn có trinh sát của Lực lượng
Viễn chinh Thủy quân lục chiến số 2.
Bây giờ chúng ta biết rằng họ đã làm được nhiều hơn thế.
Ở giai đoạn đầu tiên, “chàng trai thông minh” được “cung cấp” tất cả những bức ảnh
gần đây về khu vực quân sự cần quan tâm từ các vệ tinh thương mại và dạy các
thuật toán tìm kiếm những mục tiêu quân sự quan trọng. Đối với con người bình
thường, chỉ cần xem lại tài liệu này cũng sẽ phải mất hàng tháng trời, lại không
thể tránh khỏi việc bỏ sót nhiều “điều nhỏ nhặt” khác nhau. Maven, sử dụng các
thuật toán được cung cấp, đã hoàn thành nó chỉ trong 12 giờ mà không bỏ sót điều
gì.
Sau đó, được huấn luyên hệ thống cách làm việc với các
dữ liệu khác, không chỉ về phương diên đồ họa mà tốc độ của nó tăng lên. Bây giờ
Maven sẽ không cần dành 12 giờ cho nhiệm vụ đầu tiên đó mà chỉ cần hơn một phút
một chút. Nhưng ngay cả trước khi tăng tốc độ, người Mỹ đã nhận được một kết quả
quan trọng. Nếu trước khi hệ thống này ra đời, khoảng 80% nỗ lực của quân đội tác
chiến trên bộ là tìm kiếm mục tiêu, thì sau đó con số này chỉ còn khoảng 20%. Và
nguồn lực còn lại của quân đội là nhằm mục đích tấn công và tiêu diệt các mục
tiêu. Ngày nay, tiềm năng của Maven lớn đến mức ngay cả một đơn vị nhỏ, chẳng hạn
như một tiểu đoàn pháo binh, cũng có thể tiếp nhận 1000 mục tiêu mỗi giờ. Nhiều
hơn những gì nó có thể tự mình phá hủy.
Tiếp đó, sự thành công của hệ thống được nối tiếp bởi
những đường nét quái dị của công ty đứng đằng sau nó - Pallantir Technologies. Đây
là một gã khổng lồ công nghệ, được đặt theo tên của quả cầu ma thuật thần thoại
- quả bóng trong bộ ba phim “Chúa tể của những chiếc nhẫn” , trong đó các pháp
sư có thể nhìn thấy bất kỳ nơi nào trên thế giới mà họ quan tâm và bất kỳ sự kiện
nào đang diễn ra. Vào năm 2024, Pallantir Technologies đã nhận được hợp đồng
triển khai hệ thống AI dựa trên sự phát triển của dự án Maven đưa vào quân đội,
với tổng chi phí hơn nửa tỷ đô la.
Hiện nay, giai đoạn triển khai hệ thống tại hiện trường
đang được tiến hành ở cấp cơ sở của quân đội. Nhiệm vụ đầu tiên là triển khai
AI trong Hệ thống dữ liệu chiến thuật pháo binh dã chiến tiên tiến (AFATDS) -
“Hệ thống dữ liệu chiến thuật pháo binh dã chiến tiên tiến”. Đó là hệ thống xử
lý dữ liệu tự động và chỉ định mục tiêu cho pháo binh, hiện được người Mỹ sử dụng
nhưng chỉ hoạt động với sự điều khiển của con người nên không đủ hiệu quả. Quá
trình tích hợp AI vào quân đội Mỹ đã diễn ra. Và trong các trận đánh tại Chiến
dịch quân sự đặc biệt đã thực hiện rất nhiều điều chỉnh đối với nó.
ỨNG DỤNG TRONG CHIẾN CUỘC TẠI UCRAINE
Việc người Mỹ tăng cường hỗ trợ cho chế độ ở Kiev
không phải là không sử dụng hệ thống trí tuệ nhân tạo. Điều đầu tiên Hoa Kỳ làm
là giải mã các tin nhắn vô tuyến mở từ quân đội Nga. Với các hệ thống phân tích
dữ liệu như Maven và những hệ thống tương tự, quân đội Hoa Kỳ được cho là có thể
tổ chức ghi lại tất cả các thông tin liên lạc vô tuyến không được mã hóa trong Chiến dịch quân sự đặc biệt, dịch tự động sang
tiếng Ukraina và tiếng Anh, phân loại thông tin theo mức độ quan trọng trong
quá trình hoạt động thù địch và hình thành các báo cáo tình báo thích hợp.
Loại công việc này không bao giờ có thể được thực hiện
bởi con người.
Sau thành công này, người Mỹ đột ngột cắt đứt mọi
thông tin về tính chính xác trong công tác tình báo của họ đang giúp đỡ quân đội
Ukraine như thế nào. Nhưng vào năm 2024, người ta biết rằng Pallantir đang cố vấn
cho bộ chỉ huy Ukraine về một điều gì đó. Có rất ít lthông tin họ đã lựa chọn
những gì. Trước hết là chọn mục tiêu tấn công. Vì vậy, hệ thống AI chiến đấu của
Mỹ đã thực sự được thử nghiệm trong các trận chiến với quân Nga.
Và phía trước là sự gia tăng đáng kể khả năng phòng thủ
của kẻ thù, gắn liền với sự phát triển ở Hoa Kỳ các tháp súng máy tự động để tự
vệ bằng thiết bị chống máy bay không người lái. Một khi quân đội Ukraine có
chúng, các cuộc tấn công trong môi trường điện từ phức tạp và dưới hỏa lực sẽ
trở nên quá khó khăn đối với con người.
VAI TRÒ CỦA AI
ĐỐI VỚI MÁY BAY TRINH SÁT KHÔNG NGƯỜI LÁI
Như kinh nghiệm của quân đội Ucraine đã chỉ ra, trinh
sát cần xem tất cả các video lộ trình từ máy bay không người lái, kể cả khi bay
dọc các lộ trình đã được quan sát. Một số thay đổi về địa hình có thể có ý
nghĩa rất lớn. Ví dụ, dấu vết của sâu bướm mà ngày hôm qua không hề có.
Những khoảnh khắc như vậy cần phải được điều tra ngay
lập tức. Thiếu các dấu hiệu trinh sát như vậy có nghĩa là có thể bỏ sót một cuộc
tấn công của kẻ thù hoặc khiến quân ta bị phục kích trong giai đoạn tiến quân.
Trước hết, AI cho phép quá trình này được tự động hóa
hoàn toàn, loại bỏ các lỗi và thiếu sót các dấu hiệu quan trọng mà một người có
thể mắc phải do làm việc quá sức, căng thẳng hoặc sơ suất. Thứ hai, nó sẽ tăng
tốc đáng kể vì AI phân tích dữ liệu khác và nhanh hơn con người. Thứ ba, áp dụng
các thuật toán toán học để đánh giá khả năng xác định vị trí của địch ở một địa
điểm cụ thể. Thứ tư, nếu bạn đặt AI chịu trách nhiệm tạo ra các yêu cầu cho các
chuyến bay trinh sát, thì các yêu cầu này đối với dịch vụ quản lý trinh sát
trên không sẽ được tạo ngay lập tức và kèm theo các ghi chú giải thích, từ đó
người chỉ huy ra quyết định sẽ có thể hiểu tại sao lại cần phải như vậy. Tất
nhiên, những việc như thế đòi hỏi quân đội phải có mức độ tin học hóa nhất định.
Người Mỹ đang đặt cược chính xác vào những cơ hội được mô tả ở trên. Điều đó
không có nghĩa là họ sẽ không sử dụng AI theo những cách khác, nhưng đó là nơi
họ bắt đầu. Sẽ có một bức tranh mới…
AI VỚI NHỮNG ĐẶC ĐIỂM CỦA NGA
Nga cũng có tiềm năng to lớn trong việc tạo ra các hệ
thống AI chiến đấu và AI của nước này cũng có những đặc điểm riêng. Hệ thống
robot sử dụng AI đã được chuyển giao cho quân đội.
Ngay từ đầu Chiến dịch quân sự đặc biệt, các loại UAV,
nhất là máy bay bốn cánh trinh sát nhỏ (DJI Mavic, Autel, Xiaomi Fimi), đã đóng
một vai trò rất lớn. Việc cả hai bên sử dụng rộng rãi UAV đã dẫn đến sự bùng nổ
của cái gọi là chiến tranh mạng ở Ukraine với quy mô trước đây không thể tưởng
tượng nổi. Máy bay không người lái bị tấn công, buộc phải hạ cánh và dữ liệu về
người điều khiển được tìm kiếm bằng cách sử dụng mã nhận dạng tín hiệu vô tuyến
của họ. Lực lượng vũ trang Ukraine có thể có hàng trăm nhân viên trong bộ phận
tình báo của mình, cơ quan này chỉ tham gia vào việc săn lùng các “phi công lái
máy bay không người lái” của người Nga.
Đổi lại, về phía Nga, có yêu cầu về các UAV chiến đấu
có khả năng hoạt động tự chủ. Liên quan đến công việc trinh sát và tấn công các
UAV có thể tái sử dụng bằng "giọt", điều này có nghĩa là nó có quyền
tự động tiếp cận khu vực chiến đấu và nhiều thứ tương tự khác. Đối với máy bay
không người lái FPV tấn công dùng một lần, khả năng phát hiện và xác định mục
tiêu một cách độc lập rồi tấn công mục tiêu đó, chỉ cần gửi một báo cáo video
ngắn cho người điều khiển.
Trở lại năm 2023, tất cả các khả năng kỹ thuật này đã
xuất hiện và được thử nghiệm tại Chiến dịch quân sự đặc biệt . Người ta đã chứng
minh rằng máy bay không người lái bán tự động là khả thi và hiệu quả, đồng thời
cũng có thể tạo ra một “chàng trai thông minh” có khả năng xác định mục đích và
mục tiêu.
Ngoài ra, cũng đã xuất hiện một lời đáp rẻ tiền cho
các hệ thống tác chiến điện tử của Ukraine đã xuất hiện - một mô-đun thu thập
video mục tiêu có thể dễ dàng giao tiếp với bất kỳ FPV nào. Ở phần cuối của quỹ
đạo, khi tín hiệu vô tuyến không còn đến được máy bay không người lái FPV do
chiến tranh điện tử, thì “nối” vào hình ảnh mục tiêu từ máy ảnh càng gần, máy
bay không người lái sẽ tự động đến đó.
Có tiềm năng tạo ra các hệ thống tấn công AI ở Nga. Nó
tập trung chủ yếu ở “Khu liên hợp công nghiệp quân sự nhân dân”. Ngay từ tháng
8 năm 2024, tại lễ khai mạc diễn đàn Quân đội, Bộ trưởng Bộ Quốc phòng Nga Belousov
đã nói rằng một trong những điều kiện để phía Nga giành chiến thắng trong Chiến
dịch quân sự đặc biệt là “tạo ra một hệ thống kiểm soát hiệu quả sử dụng nền tảng
công nghệ tiên tiến, bao gồm cả trí tuệ nhân tạo”. Nói cách khác, giới lãnh đạo
quân sự Nga cũng tin rằng AI chiến đấu là thuộc về tương lai.
CHIẾN TRANH TRÍ TUỆ
Sẽ như thế nào khi chiến đấu với một đội quân sử dụng
AI một cách ồ ạt chống lại một đội quân không sử dụng AI?
Việc che đậy sẽ trở nên không thể! Sức mạnh tính toán
sẽ cho phép các thuật toán AI liên tục xem xét tất cả tài liệu thu được từ quá
trình khám phá và không bỏ sót bất kỳ điều gì. Bất kỳ thay đổi nào, chẳng hạn
như bề mặt đất có cỏ (một nhóm cỏ đã xuất hiện), sẽ được phân tích gần như ngay
lập tức. Nếu có một tay bắn tỉa nấp dưới gò đồi này, thì một loại vũ khí nào đó
sẽ ngay lập tức nhắm vào nó.
Việc trinh sát bằng vô tuyến ở dạng cổ điển cũng sẽ trở
nên không còn hiệu quả. Các cuộc trò chuyện GPT sẽ hỗ trợ trao đổi vô tuyến thực
với giọng nói của người thật, việc hack các mạng vô tuyến và giành quyền truy cập
vào các cuộc trò chuyện của họ sẽ chỉ khiến tình báo thêm bối rối. Toàn bộ mảng
liên lạc vô tuyến của địch sẽ bị chặn ngay lập tức, được dịch, được hệ thống
hóa và báo cáo cho bộ chỉ huy trực tiếp của phương tiện.
Khâu trinh sát sẽ có được những khả năng mà trước đây
không thể tưởng tượng được. Ví dụ: AI sẽ có thể nghe thấy nhiễu nền từ tai nghe
vô tuyến được tích hợp trong mũ bảo hiểm của mỗi tay súng cơ giới. Và do đó
phát hiện được hỏa lực của pháo địch rồi nhờ số lượng cảm biến micro trên binh
lính nên xác định chính xác vị trí của những khẩu pháo này. Điều tương tự cũng
xảy ra với bất kỳ nguồn âm thanh nào, chẳng hạn như âm thanh của xe tăng phát
ra từ đâu đó trong bụi cây.
Chiến tranh điện tử sẽ mất đi ý nghĩa - mỗi đơn vị chiến
đấu đều có quyền tự chủ.
Sẽ có phương tiện bầy đàn cho cuộc tấn công, không nhất
thiết phải cần tới máy bay không người lái. Đây thậm chí có thể là những sửa đổi
của tên lửa đã được đưa vào sử dụng. Các loại vũ khí sẽ trở nên thông minh hơn.
Ví dụ, một tên lửa chống tăng sẽ tiếp cận mục tiêu theo cách ngăn chặn mục tiêu
bị giật khỏi quỹ đạo vào thời điểm cuối cùng.
Ở cấp độ tác
chiến, mọi mưu kế quân sự sẽ chỉ có tác dụng một lần - và không bao giờ có tác
dụng tiếp theo. AI giúp lập kế hoạch cho các hoạt động quân sự sẽ học cách
không bỏ lỡ điều này nữa và sẽ không bao giờ lặp lại sai lầm như vậy nữa -
không phải trong một trăm, không phải trong hai trăm năm. Chúng ta vẫn chưa biết
cuộc chiến giữa hai đội quân được trang bị toàn bộ sức mạnh trí tuệ máy móc sẽ
như thế nào và chúng ta cũng không thể tưởng tượng được nó. Nhưng rõ ràng sự
phát triển trong tương lai của tất cả các đội quân muốn duy trì giá trị chiến đấu
của mình đều nằm chính ở bình diện này.
TÔ HOÀNG chuyển ngữ
( Từ báo Tầm Nhìn -Nga)
