Lấy cảm hứng từ bài thơ “Nguyên tiêu” của Chủ tịch Hồ Chí Minh, từ năm 2003 đến nay, Ngày Thơ Việt Nam tổ chức vào rằm tháng giêng trở thành sự kiện văn hóa quen thuộc với công chúng.
Trước khi tinh thần “kim dạ nguyên tiêu nguyệt chính
viên” thúc đẩy Ngày Thơ Việt Nam phổ biến toàn quốc, thì nhiều địa phương cũng
đã có phương pháp tôn vinh thi ca. Đêm thơ Nguyên Tiêu ở Phú Yên hình
thành từ năm 1981, còn Ngày Thơ Quảng Ninh ra đời năm 1988. Cho nên, mùa xuân Ất
Tỵ, Ngày Thơ Việt Nam chung của cả nước tổ chức lần thứ 23 thì Ngày Thơ Việt
Nam ở Phú Yên lên tuổi 45 và Ngày Thơ Việt Nam ở Quảng Ninh lên tuổi 38.
Có sứ mệnh cầm trịch Ngày Thơ Việt Nam, mỗi năm Hội
Nhà văn Việt Nam đưa ra một chủ đề, và các tỉnh nương theo thiết kế sân chơi
riêng. Nếu Ngày Thơ Việt Nam 2025 được Hội Nhà văn Việt Nam chọn chủ đề “Tổ quốc
bay lên” (dựa theo câu thơ “Tổ quốc bay lên bát ngát mùa xuân” của nhà thơ – liệt
sĩ Lê Anh Xuân) thì Ngày Thơ Việt Nam ở Đồng Tháp có chủ đề “Đất sen hồng cất
cánh bay lên” và ở Đắk Lắk có chủ đề “Đắk Lắk bay lên cùng đất nước”.
Câu hỏi đặt ra, sau 23 năm thực hiện, Ngày Thơ Việt
Nam đã thực sự trở thành một lễ hội thi ca thu hút sự chú ý của công chúng
chưa? Câu trả lời sòng phẳng là chưa. Thời gian hơn hai thập niên dường như
không đúc kết được kinh nghiệm gì cho một số tỉnh, nên có nơi Ngày Thơ Việt Nam
chỉ diễn ra cho có lệ, đầy miễn cưỡng và tẻ nhạt. Lý do gì, người Việt đã hết
yêu thơ chăng? Không phải. Muốn có một Ngày Thơ Việt Nam hấp dẫn đám đông, đòi
hỏi có đủ ba yếu tố, thứ nhất là nhân lực, thứ hai là tài chính và thứ ba là địa
điểm. Cả ba yếu tố này cộng hưởng với nhau, mà chỉ cần thiếu một yếu tố thì giá
trị Ngày Thơ Việt Nam sẽ chênh vênh ngay.
Về nhân lực, một số tỉnh chỉ có vài tác giả thơ, không
thể tạo ra một chương trình đầy đặn, nên bù đắp bằng các tiết mục ca khúc truyền
thống. Về tài chính, với kinh phí vài chục triệu đồng thì không thể dàn dựng một
không gian thu hút đám đông. Về địa điểm, ngoài tỉnh Phú Yên có di tích Núi Nhạn
ngay thành phố Tuy Hòa và tỉnh Quảng Ninh có di tích Núi Bài Thơ ngay thành phố
Hạ Long, thì nhiều tỉnh khác chỉ tổ chức trong một hội trường khép kín, không
thể nào có được một sự kiện khai thác tối đa phẩm chất thi ca và đặc thù văn
hóa địa phương.
Ngày Thơ Việt Nam do Hội Nhà văn Việt Nam đăng cai
luôn vượt trội Ngày Thơ Việt Nam ở các nơi, vì có đủ ba yếu tố nói trên. Sau
khi đưa thơ vào Văn Miếu, Hội Nhà văn Việt Nam trong hai năm 2023 và 2024 đã
đưa thơ vào Hoàng Thành Thăng Long và mời đạo diễn Lê Quý Dương triển khai sân
khấu hóa rất ấn tượng. Năm nay, Hội Nhà văn Việt Nam đưa Ngày Thơ Việt Nam về tỉnh
Ninh Bình và tổ chức chương trình chính ở Nhà hát Phạm Thị Trân (thành phố Hoa
Lư) có sức chứa khoảng 700 người. Nghĩa là, “Tổ quốc bay lên” về sức lan tỏa
không thể nào so sánh với “Sông núi trên vai” ở Văn Miếu năm 2019 hoặc “Bản hòa
âm đất nước” ở Hoàng Thành Thăng Long năm 2024.
Ngày Thơ Việt Nam luôn gồm hai phần, “lễ” và “hội”. Phần
“lễ” dành cho giới cầm bút và phần “hội” dành cho công chúng. Nơi nào ban tổ chức
cảm thấy tự tin đều xây dựng phần “lễ” với một cuộc tọa đàm về thi ca. Mọi năm
trước, tọa đàm chỉ có Hà Nội và TP.HCM, thì năm nay khá nhiều địa phương cũng mạnh
dạn tổ chức tọa đàm. Ví dụ, tỉnh Vĩnh Phúc tổ chức tọa đàm “Thơ Việt Nam 50 năm
sau ngày đất nước thống nhất”, còn tỉnh Đắk Lắk tổ chức tọa đàm “Thơ ca Việt
Nam và Đắk Lắk – 50 năm sau ngày thống nhất đất nước”. Nói chung, phần “lễ”
hơi khô khan và mang tính chuyên môn riêng biệt, nên người yêu thơ chủ yếu quan
tâm phần “hội”.
Có thể khẳng định, phần “hội” sẽ quyết định thành bại của Ngày Thơ Việt Nam. Bởi lẽ, dùng hình tượng để đánh giá, thì thi ca giống như tuấn mã, nhưng công chúng đến Ngày Thơ Việt Nam không có mục đích tìm kiếm thiên lý mã, mà muốn xem ngựa vằn. Do đó, lễ hội thi ca cần cả dáng ngựa lẫn nét vằn. Dáng ngựa không hiếm, nhưng nét vằn phải có sự đầu tư.
Nữ sĩ Ba Lan đoạt
giải Nobel văn học Wisława Szymborska từng cảm thán “làm thơ là nghề
không ăn ảnh một cách tuyệt vọng”. Nếu các nhà thơ thay phiên nhau đọc thơ kiểu
ngẫu hứng trên một sân khấu tạm bợ, thì Ngày Thơ Việt Nam chỉ có giới làm thơ
quây quần với nhau. Để lôi kéo công chúng, Ngày Thơ Việt Nam phải có bàn tay một
tổng đạo diễn, để đưa ra ý tưởng trình diễn, để xâu chuỗi các tiết mục, sao cho
thật hấp dẫn.
Với một dân tộc có truyền thống thi ca, thì Ngày Thơ Việt Nam là một nỗ lực góp phần đa dạng và phong phú thêm thói quen thụ hưởng văn hóa cho người Việt Nam. Thế nhưng, sau những rộn ràng lễ hội, Ngày Thơ Việt Nam sẽ vô nghĩa, nếu người làm thơ không ý thức sâu sắc hơn trách nhiệm nghề nghiệp của mình.
Từ Ngày Thơ Việt Nam, vẻ đẹp thi ca phải gần gũi hơn với cộng đồng, xóa nhòa những sang hèn và nối gần những xa lạ. Thi ca đã đồng hành lịch sử non sông, thi ca đã theo chân tiền nhân những ngày khẩn hoang mở cõi, thi ca đã cùng cha ông xông pha bom đạn đánh đuổi ngoại xâm, thì nhà thơ hôm nay không thể vẩn vơ bao vần điệu du dương tán tụng riêng tư.
Từ Ngày Thơ Việt Nam, công
chúng có quyền đòi hỏi nhiều hơn sự cống hiến, sự suy tư ở từng người làm thơ, để
mỗi tác phẩm có ý nghĩa một biên bản tâm hồn như Nguyễn Du từng nhắc nhở “Ngổn ngang
trăm mối bên lòng/ Nên câu tuyệt diệu ngụ trong tính tình”./.
LÊ THIẾU NHƠN
