“Hành
trình Huỳnh Phương Đông” bao gồm một chuỗi triển lãm do SANN The House of Art
phối hợp với các bảo tàng và gia đình cố họa sĩ Huỳnh Phương Đông tổ chức, nhằm
kỷ niệm 50 năm thống nhất đất nước (1975-2025), 100 năm thành lập Trường Mỹ thuật
Đông Dương (1925-2025) và 100 năm Ngày sinh họa sĩ Huỳnh Phương Đông (24/4/1925-
18/12/ 2015).
Họa sĩ Huỳnh
Phương Đông được xếp vào danh sách những nhân vật tiêu biểu của nền mỹ thuật
cách mạng Việt Nam. Họa sĩ Huỳnh Phương Đông có tên thật là Huỳnh Công Nhãn.
Năm 1945, khi ông đang học năm cuối Trường Mỹ thuật Gia Định thì Cách mạng
tháng Tám bùng nổ. Ông xếp bút nghiên để tham gia Hội Thanh niên Tiền phong hoạt
động tại Sóc Trăng. Năm 1951, ông được kết nạp Đảng Cộng sản Việt Nam và sát
cánh cùng lực lượng Bình Xuyên. Một trong vài tác phẩm đầu tiên của ông khi vẫn
dùng bút danh Huỳnh Công Nhẫn là bức tranh “Căn cứ Rừng Sác” vẽ năm 1952.
Năm 1954, ông
tập kết ra Bắc, công tác tại Phòng Tuyên huấn trực thuộc Tổng cục Chính trị
Quân đội Nhân dân Việt Nam. Ông tham gia xây dựng nội dung để thành lập Bảo tàng
Quân đội và cũng là một trong 123 thành viên sáng lập Hội Mỹ thuật Việt Nam.
Ngày 13/10/1957,
ông đám cưới với bà Lê Thị Thu, một nữ sinh Nam bộ theo gia đình tập kết ra Bắc.
Họ có ba người con, con gái đầu Huỳnh Phương Mai, con trai thứ Huỳnh Phương
Đông và con gái út Huỳnh Phương Lan.
Tháng 2/1963,
ông nhận nhiệm vụ trở lại chiến trường Nam bộ và chính thức lấy tên con trai Huỳnh
Phương Đông làm bút danh. Tại Căn cứ Trung ương Cục miền Nam, họa sĩ Huỳnh
Phương Đông không chỉ mở nhiều lớp đào tạo họa sĩ cho lực lượng quân giải phóng
mà còn trực tiếp đi thực tế chiến trường để sáng tác. Bàn chân Huỳnh Phương
Đông có mặt khắp các điểm nóng kháng chiến chống Mỹ, từ trận Ấp Bắc đến trận La
Ngà, từ đợt Tổng tiến công Mậu Thân 1968 đến chiến dịch Hồ Chí Minh mùa xuân
1975.
Những bức
ký họa chiến trường của họa sĩ Huỳnh Phương Đông trở thành một nguồn tài liệu
quý báu cho quân và dân miền Nam. Bởi lẽ, ông lặng lẽ và miệt mài ký họa những
người từng gặp giữa bom đạn. Những ký họa chân dung của ông, sau ngày non sông
liền một dải, được nhiều chiến sĩ và thân nhân liệt sĩ nâng niu như kỷ vật vô
giá.
Họa sĩ Huỳnh
Phương Đông từng hứng chịu khói lửa và bị nhiễm chất độc dioxin (di chứng khiến
ông phải đi chữa bệnh tại Bệnh viện Nhiệt đới Gdynia, Ba Lan mấy tháng cuối năm
1986). Thế nhưng, hòa bình lập lại, ông cũng là người tiên phong hàn gắn vết
thương chiến tranh. Năm 1993, ông tham gia triển lãm chung của họa sĩ Việt Nam
và Mỹ, có tên gọi “Nhìn từ hai phía”. Năm 2006, ông ra mắt cuốn sách “Huỳnh
Phương Đông - Góc nhìn chiến tranh và hòa bình” tại Mỹ.
Họa sĩ Huỳnh
Phương Đông được trao tặng Giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật năm 2007
với bộ ba tác phẩm “Trận Ấp Bắc”, “Trận Bình Giã” và “Trận La Ngà”. Triển lãm
cá nhân cuối cùng khi ông còn tại thế có tên gọi “Huỳnh Phương Đông – Một đời
sáng tạo nghệ thuật” diễn ra năm 2014.
Có thể
nói, những tác phẩm của họa sĩ Huỳnh Phương Đông đã ghi chép đầy đủ và khách
quan về Nam bộ từ chiến tranh đến hòa bình. Vì vậy, “Hành trình Huỳnh Phương
Đông” khai mạc tại Bảo tàng Mỹ thuật TP.HCM sáng 15/3 là triển lãm mở màn cho
ba triển lãm tiếp theo lần lượt tổ chức tại TP.HCM và Hà Nội kéo dài đến ngày
30/4.
Bà Lê Thị
Thu, phu nhân của họa sĩ Huỳnh Phương Đông, thổ lộ: “Từ sau khi anh ra đi vào
năm 2015, gia đình luôn gìn giữ các tác phẩm của anh rất cẩn thận. Tôi và các
con luôn khắc ghi trong tâm khảm mình mong mỏi của anh: “Phải giữ lại tranh cho
lịch sử, cho nước nhà và cho con cháu. Đừng để người trẻ Việt Nam sau này, muốn
xem tranh chiến tranh Việt Nam lại phải qua nước ngoài mới xem được”. Được sự hỗ
trợ của nhiều đơn vị và cá nhân, “Hành trình Huỳnh Phương Đông” phần nào thực
hiện di nguyện ấy. Từ hơn 3.000 tác phẩm mà ông để lại, “Hành trình Huỳnh
Phương Đông” chọn lựa trưng bày hơn 700 tác phẩm ở 4 địa điểm”.
Họa sĩ Huỳnh
Phương Đông vốn được mặc định là gắn liền sáng tác với kháng chiến và tuyên
truyền, nhưng khi đến với chuỗi triển lãm “Hành trình Huỳnh Phương Đông” thì công
chúng bỗng thấy không chỉ có như vậy. Giới thưởng ngoạn được chứng kiến một Huỳnh
Phương Đông đa dạng và đa diện, từ các ký họa phong cảnh thời chiến cho đến ký
họa phong cảnh thời bình - xây dựng đất nước, từ những con người trong chiến
tranh, đi qua chiến tranh và trở về cuộc sống thường nhật, từ những chuyến đi
khắp Việt Nam cho đến các chuyến đi nhiều nước trên thế giới, từ chân dung chỉnh
tề cho tới tranh khỏa thân…
Hiền lành
và chăm chỉ, họa sĩ Huỳnh Phương Đông dành cả cuộc đời của mình chỉ để vẽ và vẽ.
Hơn nữa, ông lại có ý thức bảo quản tác phẩm, nên bây giờ công chúng mới có dịp
nhìn ngắm lại hành trình hội họa xuyên suốt và thú vị của ông.
Ngay những
ký họa chân dung thời chiến, vẽ phe kháng chiến và vẽ các chiến thắng, họa sĩ
Huỳnh Phương Đông cũng ưu tiên vẽ những lúc ngơi nghỉ bên chiến hào, những khoảnh
khắc tâm tình. Các ký họa ấy cho thấy ông có đủ thời gian để hiểu và nắm bắt
nhân vật, lột tả được tâm tư, tính cách mỗi người. Không phải ngẫu nhiên mà nhiều
ký họa của họa sĩ Huỳnh Phương Đông sau này cũng chính là ảnh thờ, khi các nhân
vật ấy bị chết trong chiến tranh, như ông tâm sự lúc sinh thời: “Tôi vẽ chân
dung hàng trăm bè bạn và đồng chí... Nhiều bạn bè của tôi hồi đó là những chàng
trai, những cô gái còn rất trẻ, nhưng họ vô cùng dũng cảm trên chiến trường.
Tôi có trách nhiệm gìn giữ kỷ niệm về họ”.
Bên cạnh
những ký họa chiến trường, họa sĩ Huỳnh Phương Đông có nhiều tác phẩm màu nước
vẽ phong cảnh khá ấn tượng. Đặc biệt, ông là người đã theo sát tiến độ xây dựng
công trình thủy điện Trị An và có những bức vẽ sinh động được lưu giữ đến hôm
nay.
TUY HÒA
